onsdag 25 december 2019
måndag 23 december 2019
söndag 15 december 2019
tisdag 10 december 2019
måndag 9 december 2019
söndag 8 december 2019
tisdag 29 oktober 2019
Koncepti i femërores në aspektin fiziologjik dhe psikologjik
Koncepti i femërores në aspektin fiziologjik dhe psikologjik
Midis natyrës e karakteristikave femërore dhe natyrës e karakteristikeve mashkullore ekzistojnë dallime të qarta. Për të evidentuar dallimin midis këtyre tipareve mashkullore dhe femërore në aspektin biologjik/fiziologjik dhe social bazohemi te disa studime fiziologjike, psikologjike dhe sociale, të cilat paraqesin pikëpamjen e kësaj dikotomie:
1. Midis të gjitha ndryshimeve që ekzistojnë te njerëzve, ndryshimi më i madh është midis burrit dhe gruas. Këto dallime në tiparet e tyre vijnë, sipas shpjegimit psikologjik, së pari parë nga dallimet në strukturën e tyre të trupit. Fillimisht dallimet kanë një bazë fizike. Dallimet janë të dukshme edhe në karakteristikat sekondare seksuale, duke përfshirë këtu fuqinë muskulare, peshën specifike të gjakut, diferencat në zë, etj.
2. Një ndryshim i dytë midis dy gjinive që nuk mund të mënjanohet, është vazhdimësia e racës, e cili është vendosur në trupin dhe funksionet trupore të gruas. Pavarësisht zhvillimit të teknologjisë dhe eksperimenteve të shumta, mënyra se si njeriu krijon një jetë, duhet që të ketë në trupin e vet organet femërore, një shenjë kjo e funksionit të gruas.
Përkundër këtyre dallimeve fizike, ato nuk nënkuptojnë ndonjë inferioritet. Gruaja I ka të gjitha mundësitë dhe të gjitha funksionet e saj të na tregojë se fati i saj është të jesh nënë, e megjithatë sado që gruaja mund të përpiqet ta refuzojë këtë funksion, ajo do të duket qesharake. Përvoja e përditshme dhe vëzhgimi sistematik, na tregon mbi dallimet në karakter midis gjinive, të cilat kanë qenë objekt i studimit nga shumë psikologëve. Mashkullorja dhe femërorja janë aspekte të rëndësishme të personalitetit njerëzor. Kontrasti mashkullor-femërore është ndoshta aq thellësisht i bazuar, qoftë nga natyra ose e trashëguar, sa çdo gjë tjetër që paraqet temperamenti njerëzor.
Në një pjesë të konsiderueshme të popullsisë ky kontrast, është burimi i shumë vështirësive akute në përshtatjen sociale dhe seksuale të individit, dhe në pjesën më të madhe ai siguron një shtysë shumë të rëndësishme në punën krijuese dhe lumturinë e njeriut. Problemi është të përcaktojmë pozitën e gruas në botën moderne. Duke e bërë këtë, është e nevojshme të marrim në konsideratë cilësitë dalluese fizike, intelektuale dhe aftësitë morale, të cilat do të përcaktojnë kontributin e gruas në qytetërimin aktual. Siç është përmendur më lart, një pjesë e dilemës së gruas ka lindur nga fakti se qytetërimi ynë është mashkullor. Nëse gruaja moderne do të vendosë një ekuilibër, ajo duhet të bëhet e vetëdijshme se ku qëndron feminiteti i saj i vërtetë.
Kontrasti dikotomik burrë-grua
Një nga objektivat e feministeve të shekullit të XIX-të ishte të provonin se gratë ishin të barabarta intelektualisht me burrat. Gratë janë intelektualisht të barabarta me burrat, por me një ndryshim. Dallimi konsiston në sferën e aplikimeve praktike. Gratë nuk ndryshojnë në mënyrë sasiore nga burrat, por ato ndryshojnë në cilësi dhe në mënyrën e funksionimit të aftësisë mendore, drejtimi që i japin zgjidhjes së situatave. Femrat shpesh mendohen se janë të palogjikshme krahasuar me meshkujt vetëm për shkak se ato janë më shumë të përqëndruara në zgjidhjen e problemeve të menjëherëshme, më konkrete, ndërsa meshkujt në arritjen e njohurisë, përdorin gjithmonë metodën e kalimit nga procesi i induksionit ose i deduksionit.
Mendohet se ndërsa logjika e burrit është një logjikë e arsyeshme, logjika e gruas është një logjikë e dëshirës. Pse gratë duket se e refuzojnë logjikën? Arsyeja pse gratë përpiqen për të zgjidhur diçka nga premisa të ndryshme, tregon mënyrën se si ato arrijnë në përfundime. Gratë zakonisht humbasin në detaje. Ato zakonisht kombinojnë alternativa, gjërat e rëndësishme dhe të parëndësishme dhe këto detaje përbëjnë një pengesë për gruan, sepse në këtë mënyrë, ajo do të harrojë gjërat më thelbësore. Kjo ndodh për shkak se zakonisht gratë janë mësuar të përfshijnë emocionet apo ndjenjat e tyre në nxjerrjen e konkluzioneve. Kjo përqasje e madhe mund të jetë shumë e dobishme për gruan, sepse vëmendja për detajet zhvillon një fuqi më të madhe të vëzhgimit, e cila njihet edhe si natyra e dytë e gruas, prandaj kjo njihet si një karakteristikë tjetër e feminitetit.
Ky vëzhgim i detajeve na çon te nocioni i intuitës. Një grua është e aftë të shohë përtej një situate të caktuar dhe të arrijë në një gjykim pa zhvilluar procesin e arsyetimit në rrethana të caktuara. "Prandaj, gruaja na çon në ndjenja të lidhjes së individëve. Gruaja mund t’i perceptojë njerëzit më shumë se sa burri dhe kur ajo bëhet nënë, aftësia saj për të studiuar çdo lëvizje, shenjë, zë dhe shprehje të fëmijës është e paçmueshme në reagimin e saj të mprehtë intuitiv". Për më tepër gratë nuk mund t'i shpjegojnë disa përfundime të caktuara, kjo sepse ato janë thjesht rezultat i intuitës së tyre. Pse ndodh kjo? Ndoshta përgjigjja gjendet në identifikimin e gruas me tjetrin. Gruaja mund të gëzojë dhe të gëzohet me lumturinë e tjetrit, por edhe mund të vuajë nga dhembjet e mundimeve të tjetrit.
Ky raport i domosdoshëm me të tjerët është një nga tiparet më intime dhe karakteristike të cilësive femërore; kjo është nevoja e saj për dikë tjetër. Në përgjithësi është pranuar se gratë angazhohen natyrshëm me emocionet e tyre në çdo raport, personal ose jo qoftë ai. Në një farë mënyre, ne mund të mendojmë se ky altruizëm, që do të thotë sakrifikim i përvojave të saj emocionale, të cilat janë jetike për të dhe feminitetin e saj, si dhe ekzistenca për të tjerët), nga ana e gruas shihet si e domosdoshme për mbijetesën e llojit, ose të racës.
Ndjenja e nevojës për tjetrin na con në konceptin e varësisë. Kjo ndjenjë ka lindur nga dëshira apo nevoja të ngutshme për sigurinë, e cila ka munguar në natyrën e grave, për shkak të sensit të inferioritetit. Inferioritetiti është rezultat i rrethanave historike dhe sigurisht rezultat i imponimit të supremacisë mashkullore. Psikologu Rudolf Allers (Rudolf Ajer) ka përmendur në veprën e tij "Psikologjia e karakterit" se "emocionalizmi i gruas është në një masë të madhe e lidhur me faktorin e dekurajimit". Dekurajimi, siç shpjegon Dr. Ajers, vjen nga përvoja. Sipas tij, në ditët tona gratë, nga fëmijëria e hershme u është caktuar një rol dytësor, ato trajtohen si "thjesht vajza" dhe rezultati është se ato kanë mungesë të vetëbesimit. Disa prej studiuesve në fushën e psikologjisë femërore kanë vënë re një përfshirje më intensive të gruas sesa të burrit në një marrëdhënie.
Në mënyrë tipike, edhe pse jo gjithmonë, racionalja është në kontrast me emocionalen. Ky çift kontradiktor shpesh lidhet me dikotomi të tjera. Jo vetëm që arsyeja është në kontrast me emocionet, por ajo lidhet me të logjikshmen, kulturën, universalen, publiken dhe mashkullin, ndërkohë që emocioni është shoqëruar me të paarsyeshmen, fiziken, natyroren, të veçantën, privaten dhe natyrisht femrën. Teoricienët feministë kanë vënë në dukje se tradita perëndimore nuk i ka parë të gjithë njerëzit si të barabartë emocionalisht. Në të vërtetë, arsyeja është shoqëruar me grupet dominante politike, sociale dhe kulturore, ndërsa emocioni me grupet vartëse. Më të dallueshëm në mesin e këtyre grupeve vartëse apo nënshtruese, në shoqërinë tonë, janë njerëzit me ngjyrë dhe gratë. Dobësia fizike e grave dhe varësia ndaj tjetrit, ishin pasoja të pabarazisë gjinore dhe jo shkaku i saj. Emocionaliteti i grave është një stereotip i njohur kulturor, por jo i bazuar mirë. Femrat duket se janë më emocionale sesa burrat për shkak se ato kanë më shumë gjasa për të shprehur emocionet më hapur. Studimet kanë përcaktuar disa prej gjendjeve emocionale të grave:
1. Varësia: në mënyrë të pashmangshme, për shkak të nevojës së saj për të tjerët, gruaja është e varur prej tyre. Gruaja varet nga burri, sepse ajo shpreson që të fitojë sigurinë prej tyre. Nga mungesa e saj, dhe për më tepër, dëshira për të pasur siguri, bën që kjo e fundit të fitohet me vështirësi, drojë dhe vrazhdësi, e cila është shpesh një karakteristikë femërore. Kjo pasohet edhe me një ndjenjë të inferioritetit, e cila nga ana e saj është prodhuar pjesërisht nga kushtet sociale. E gjithë shoqëria është e organizuar në mënyrë të tillë, që të imponojë superioritetin mashkullor.
2. Ankthi: emocionaliteti i gruas është në një masë të konsiderueshme e lidhur me faktorin e dekurajimit. Dekurajimi shpjegohet me rolin dytësor në jetën shoqërore të grave. Kjo përvojë e jetës së tyre që nga fëmijëria i le ato në një mungesë të vetëbesimit.
3. Intensiteti në marrëdhëniet personale: Gruaja gjen kënaqësinë më të madhe emocionale në marrëdhënie me tjetrin. Kjo sepse në të dhe nëpërmjet saj ajo përfshin gjithë qenien e saj. Gruaja është tërësisht e përfshirë nga personi tjetër në mënyrë të tillë që për meshkujt duket e pakuptimtë. Në kulturën perëndimore, pak kohë më parë, besohej se gruaja, e cila nuk i shpreh shumë emocionet, dyshohej se nuk ishte një femër e vërtetë, ndërsa burrat që mbase ndiheshin të lirshëm të shprehin emocionet e tyre, dyshohej se nuk ishin meshkuj të vërtetë, apo e shprehur ndryshe, devijonin nga ideali mashkullor. Ata do të paragjykohshin në qoftë se shprehnin emocion, mërzi, që do të thotë se kjo nuk ishte e zakonshme për ta. Aristoteli thotë: "Kushdo që nuk zemërohet kur ka arsye për të qenë i tillë, ose që nuk zemërohet në mënyrën e duhur, në kohën e duhur, dhe me njerëzit e duhur, është i pamatur". Duke marrë në konsideratë marrëdhënien midis emocioneve dhe arsyes në dikotominë midis burrit dhe gruas, lindin disa pyetje: a) Pse duhet të besojmë në reagimet emocionale të grave si një grup vartës? b) Cilat emocione mund të pranohen dhe cilat mund të hidhen poshtë?
Të gjitha sa u trajtuan më lart lidhen me faktin se si e kuptojmë ne botën dhe kush jemi ne, si të ndryshëm nga njëri-tjetri në raportin më të dallueshëm burrë - grua. Kjo shihet në një këndvështrim epistemologjik. Arsyeja pse gratë arrijnë në përfundime të ndryshme nga burrat, është sepse reagimet tona emocionale ndaj situatave të ndryshme, realizohen sipas botëkuptimit të secilit, sipas mënyrës se si ne e konceptojmë botën dhe se si reagimet tona të ndryshme emocionale na stimulojnë më pas në arritjen e njohurive të reja. Këto formime të reja racionale dhe emocionale, na ndihmojnë ne për të rindërtuar njohjen ndaj botës, jo vetëm si një objekt i jashtëm, por edhe në marrëdhënie me të, me pozicionin tonë shoqëror në të, me veprimet tona, me vlerat, perceptimet dhe emocionet tona, të cilat janë të pandashme nga rindërtimi i vetes sonë. Studiuesit sot pranojnë se më e besueshme është e vërteta që bazohet në përgjithësime, të cilat kanë formën e dokumenteve të përligjura historike, por meqë hartuesit e këtyre dokumenteve kanë qenë meshkuj, priret që e vërteta në histori të ketë pamje të njëanshme. Në këtë prirje është e dukshme se mungon forca e grave, të cilat kanë qenë pjesë e zhvillimeve historike dhe madje kanë sjellë ndryshime të rëndësishme në histori.
FEMINIZMI NË DISKURSIN FILOZOFIK POSTMODERN
REFLEKSION MBI TEORINË E JULIA KRISTEVËS
M.sc. Mitjana Profiri
Midis natyrës e karakteristikave femërore dhe natyrës e karakteristikeve mashkullore ekzistojnë dallime të qarta. Për të evidentuar dallimin midis këtyre tipareve mashkullore dhe femërore në aspektin biologjik/fiziologjik dhe social bazohemi te disa studime fiziologjike, psikologjike dhe sociale, të cilat paraqesin pikëpamjen e kësaj dikotomie:
1. Midis të gjitha ndryshimeve që ekzistojnë te njerëzve, ndryshimi më i madh është midis burrit dhe gruas. Këto dallime në tiparet e tyre vijnë, sipas shpjegimit psikologjik, së pari parë nga dallimet në strukturën e tyre të trupit. Fillimisht dallimet kanë një bazë fizike. Dallimet janë të dukshme edhe në karakteristikat sekondare seksuale, duke përfshirë këtu fuqinë muskulare, peshën specifike të gjakut, diferencat në zë, etj.
2. Një ndryshim i dytë midis dy gjinive që nuk mund të mënjanohet, është vazhdimësia e racës, e cili është vendosur në trupin dhe funksionet trupore të gruas. Pavarësisht zhvillimit të teknologjisë dhe eksperimenteve të shumta, mënyra se si njeriu krijon një jetë, duhet që të ketë në trupin e vet organet femërore, një shenjë kjo e funksionit të gruas.
Përkundër këtyre dallimeve fizike, ato nuk nënkuptojnë ndonjë inferioritet. Gruaja I ka të gjitha mundësitë dhe të gjitha funksionet e saj të na tregojë se fati i saj është të jesh nënë, e megjithatë sado që gruaja mund të përpiqet ta refuzojë këtë funksion, ajo do të duket qesharake. Përvoja e përditshme dhe vëzhgimi sistematik, na tregon mbi dallimet në karakter midis gjinive, të cilat kanë qenë objekt i studimit nga shumë psikologëve. Mashkullorja dhe femërorja janë aspekte të rëndësishme të personalitetit njerëzor. Kontrasti mashkullor-femërore është ndoshta aq thellësisht i bazuar, qoftë nga natyra ose e trashëguar, sa çdo gjë tjetër që paraqet temperamenti njerëzor.
Në një pjesë të konsiderueshme të popullsisë ky kontrast, është burimi i shumë vështirësive akute në përshtatjen sociale dhe seksuale të individit, dhe në pjesën më të madhe ai siguron një shtysë shumë të rëndësishme në punën krijuese dhe lumturinë e njeriut. Problemi është të përcaktojmë pozitën e gruas në botën moderne. Duke e bërë këtë, është e nevojshme të marrim në konsideratë cilësitë dalluese fizike, intelektuale dhe aftësitë morale, të cilat do të përcaktojnë kontributin e gruas në qytetërimin aktual. Siç është përmendur më lart, një pjesë e dilemës së gruas ka lindur nga fakti se qytetërimi ynë është mashkullor. Nëse gruaja moderne do të vendosë një ekuilibër, ajo duhet të bëhet e vetëdijshme se ku qëndron feminiteti i saj i vërtetë.
Kontrasti dikotomik burrë-grua
Një nga objektivat e feministeve të shekullit të XIX-të ishte të provonin se gratë ishin të barabarta intelektualisht me burrat. Gratë janë intelektualisht të barabarta me burrat, por me një ndryshim. Dallimi konsiston në sferën e aplikimeve praktike. Gratë nuk ndryshojnë në mënyrë sasiore nga burrat, por ato ndryshojnë në cilësi dhe në mënyrën e funksionimit të aftësisë mendore, drejtimi që i japin zgjidhjes së situatave. Femrat shpesh mendohen se janë të palogjikshme krahasuar me meshkujt vetëm për shkak se ato janë më shumë të përqëndruara në zgjidhjen e problemeve të menjëherëshme, më konkrete, ndërsa meshkujt në arritjen e njohurisë, përdorin gjithmonë metodën e kalimit nga procesi i induksionit ose i deduksionit.
Mendohet se ndërsa logjika e burrit është një logjikë e arsyeshme, logjika e gruas është një logjikë e dëshirës. Pse gratë duket se e refuzojnë logjikën? Arsyeja pse gratë përpiqen për të zgjidhur diçka nga premisa të ndryshme, tregon mënyrën se si ato arrijnë në përfundime. Gratë zakonisht humbasin në detaje. Ato zakonisht kombinojnë alternativa, gjërat e rëndësishme dhe të parëndësishme dhe këto detaje përbëjnë një pengesë për gruan, sepse në këtë mënyrë, ajo do të harrojë gjërat më thelbësore. Kjo ndodh për shkak se zakonisht gratë janë mësuar të përfshijnë emocionet apo ndjenjat e tyre në nxjerrjen e konkluzioneve. Kjo përqasje e madhe mund të jetë shumë e dobishme për gruan, sepse vëmendja për detajet zhvillon një fuqi më të madhe të vëzhgimit, e cila njihet edhe si natyra e dytë e gruas, prandaj kjo njihet si një karakteristikë tjetër e feminitetit.
Ky vëzhgim i detajeve na çon te nocioni i intuitës. Një grua është e aftë të shohë përtej një situate të caktuar dhe të arrijë në një gjykim pa zhvilluar procesin e arsyetimit në rrethana të caktuara. "Prandaj, gruaja na çon në ndjenja të lidhjes së individëve. Gruaja mund t’i perceptojë njerëzit më shumë se sa burri dhe kur ajo bëhet nënë, aftësia saj për të studiuar çdo lëvizje, shenjë, zë dhe shprehje të fëmijës është e paçmueshme në reagimin e saj të mprehtë intuitiv". Për më tepër gratë nuk mund t'i shpjegojnë disa përfundime të caktuara, kjo sepse ato janë thjesht rezultat i intuitës së tyre. Pse ndodh kjo? Ndoshta përgjigjja gjendet në identifikimin e gruas me tjetrin. Gruaja mund të gëzojë dhe të gëzohet me lumturinë e tjetrit, por edhe mund të vuajë nga dhembjet e mundimeve të tjetrit.
Ky raport i domosdoshëm me të tjerët është një nga tiparet më intime dhe karakteristike të cilësive femërore; kjo është nevoja e saj për dikë tjetër. Në përgjithësi është pranuar se gratë angazhohen natyrshëm me emocionet e tyre në çdo raport, personal ose jo qoftë ai. Në një farë mënyre, ne mund të mendojmë se ky altruizëm, që do të thotë sakrifikim i përvojave të saj emocionale, të cilat janë jetike për të dhe feminitetin e saj, si dhe ekzistenca për të tjerët), nga ana e gruas shihet si e domosdoshme për mbijetesën e llojit, ose të racës.
Ndjenja e nevojës për tjetrin na con në konceptin e varësisë. Kjo ndjenjë ka lindur nga dëshira apo nevoja të ngutshme për sigurinë, e cila ka munguar në natyrën e grave, për shkak të sensit të inferioritetit. Inferioritetiti është rezultat i rrethanave historike dhe sigurisht rezultat i imponimit të supremacisë mashkullore. Psikologu Rudolf Allers (Rudolf Ajer) ka përmendur në veprën e tij "Psikologjia e karakterit" se "emocionalizmi i gruas është në një masë të madhe e lidhur me faktorin e dekurajimit". Dekurajimi, siç shpjegon Dr. Ajers, vjen nga përvoja. Sipas tij, në ditët tona gratë, nga fëmijëria e hershme u është caktuar një rol dytësor, ato trajtohen si "thjesht vajza" dhe rezultati është se ato kanë mungesë të vetëbesimit. Disa prej studiuesve në fushën e psikologjisë femërore kanë vënë re një përfshirje më intensive të gruas sesa të burrit në një marrëdhënie.
Në mënyrë tipike, edhe pse jo gjithmonë, racionalja është në kontrast me emocionalen. Ky çift kontradiktor shpesh lidhet me dikotomi të tjera. Jo vetëm që arsyeja është në kontrast me emocionet, por ajo lidhet me të logjikshmen, kulturën, universalen, publiken dhe mashkullin, ndërkohë që emocioni është shoqëruar me të paarsyeshmen, fiziken, natyroren, të veçantën, privaten dhe natyrisht femrën. Teoricienët feministë kanë vënë në dukje se tradita perëndimore nuk i ka parë të gjithë njerëzit si të barabartë emocionalisht. Në të vërtetë, arsyeja është shoqëruar me grupet dominante politike, sociale dhe kulturore, ndërsa emocioni me grupet vartëse. Më të dallueshëm në mesin e këtyre grupeve vartëse apo nënshtruese, në shoqërinë tonë, janë njerëzit me ngjyrë dhe gratë. Dobësia fizike e grave dhe varësia ndaj tjetrit, ishin pasoja të pabarazisë gjinore dhe jo shkaku i saj. Emocionaliteti i grave është një stereotip i njohur kulturor, por jo i bazuar mirë. Femrat duket se janë më emocionale sesa burrat për shkak se ato kanë më shumë gjasa për të shprehur emocionet më hapur. Studimet kanë përcaktuar disa prej gjendjeve emocionale të grave:
1. Varësia: në mënyrë të pashmangshme, për shkak të nevojës së saj për të tjerët, gruaja është e varur prej tyre. Gruaja varet nga burri, sepse ajo shpreson që të fitojë sigurinë prej tyre. Nga mungesa e saj, dhe për më tepër, dëshira për të pasur siguri, bën që kjo e fundit të fitohet me vështirësi, drojë dhe vrazhdësi, e cila është shpesh një karakteristikë femërore. Kjo pasohet edhe me një ndjenjë të inferioritetit, e cila nga ana e saj është prodhuar pjesërisht nga kushtet sociale. E gjithë shoqëria është e organizuar në mënyrë të tillë, që të imponojë superioritetin mashkullor.
2. Ankthi: emocionaliteti i gruas është në një masë të konsiderueshme e lidhur me faktorin e dekurajimit. Dekurajimi shpjegohet me rolin dytësor në jetën shoqërore të grave. Kjo përvojë e jetës së tyre që nga fëmijëria i le ato në një mungesë të vetëbesimit.
3. Intensiteti në marrëdhëniet personale: Gruaja gjen kënaqësinë më të madhe emocionale në marrëdhënie me tjetrin. Kjo sepse në të dhe nëpërmjet saj ajo përfshin gjithë qenien e saj. Gruaja është tërësisht e përfshirë nga personi tjetër në mënyrë të tillë që për meshkujt duket e pakuptimtë. Në kulturën perëndimore, pak kohë më parë, besohej se gruaja, e cila nuk i shpreh shumë emocionet, dyshohej se nuk ishte një femër e vërtetë, ndërsa burrat që mbase ndiheshin të lirshëm të shprehin emocionet e tyre, dyshohej se nuk ishin meshkuj të vërtetë, apo e shprehur ndryshe, devijonin nga ideali mashkullor. Ata do të paragjykohshin në qoftë se shprehnin emocion, mërzi, që do të thotë se kjo nuk ishte e zakonshme për ta. Aristoteli thotë: "Kushdo që nuk zemërohet kur ka arsye për të qenë i tillë, ose që nuk zemërohet në mënyrën e duhur, në kohën e duhur, dhe me njerëzit e duhur, është i pamatur". Duke marrë në konsideratë marrëdhënien midis emocioneve dhe arsyes në dikotominë midis burrit dhe gruas, lindin disa pyetje: a) Pse duhet të besojmë në reagimet emocionale të grave si një grup vartës? b) Cilat emocione mund të pranohen dhe cilat mund të hidhen poshtë?
Të gjitha sa u trajtuan më lart lidhen me faktin se si e kuptojmë ne botën dhe kush jemi ne, si të ndryshëm nga njëri-tjetri në raportin më të dallueshëm burrë - grua. Kjo shihet në një këndvështrim epistemologjik. Arsyeja pse gratë arrijnë në përfundime të ndryshme nga burrat, është sepse reagimet tona emocionale ndaj situatave të ndryshme, realizohen sipas botëkuptimit të secilit, sipas mënyrës se si ne e konceptojmë botën dhe se si reagimet tona të ndryshme emocionale na stimulojnë më pas në arritjen e njohurive të reja. Këto formime të reja racionale dhe emocionale, na ndihmojnë ne për të rindërtuar njohjen ndaj botës, jo vetëm si një objekt i jashtëm, por edhe në marrëdhënie me të, me pozicionin tonë shoqëror në të, me veprimet tona, me vlerat, perceptimet dhe emocionet tona, të cilat janë të pandashme nga rindërtimi i vetes sonë. Studiuesit sot pranojnë se më e besueshme është e vërteta që bazohet në përgjithësime, të cilat kanë formën e dokumenteve të përligjura historike, por meqë hartuesit e këtyre dokumenteve kanë qenë meshkuj, priret që e vërteta në histori të ketë pamje të njëanshme. Në këtë prirje është e dukshme se mungon forca e grave, të cilat kanë qenë pjesë e zhvillimeve historike dhe madje kanë sjellë ndryshime të rëndësishme në histori.
FEMINIZMI NË DISKURSIN FILOZOFIK POSTMODERN
REFLEKSION MBI TEORINË E JULIA KRISTEVËS
M.sc. Mitjana Profiri
söndag 20 oktober 2019
fredag 4 oktober 2019
DËGJIMI l PËRJASHTIMEVE POZITIV
Sa më shumë studioja hulumtimet nga fusha e psikologjisë pozitive, aq më shumë mësoja se sa gabim jemi (jo vetëm studentët e Harvardit, por të gjithë ne) në bindjet tona rreth plotësimit personal dhe profesional. Studimet treguan përfundimisht se mënyra më e shpejtë për të pasur arritje të larta nuk është përqendrimi vetëm te puna dhe se mënyra më e mirë për të motivuar punonjësit nuk është lëshimi i urdhrave dhe shtrëngimi i një force punëtore të stresuar e të frikësuar. Përkundrazi, hulumtimet e reja rrënjësore mbi lumturinë dhe optimizmin po kthenin përmbys si botën akademike, ashtu edhe atë të korporatave. Unë menjëherë pashë një mundësi në këtë; mund t’i provoja këto ide te studentët e mi. Mund të hartoje një studim për të parë nëse këto ide të reja shpjegonin Vërtet se pse disa studentë përparonin, ndërsa disa të tjerë binin pre e stresit dhe e depresionit. Duke studiuar modelet dhe zakonet e njerëzve mbi kurbë, mundesha të mblidhja informacion jo vetëm për mënyrën si të ngriheshim mbi mesataren, po si ta ngrinim më lart të gjithë mesataren.
Fatmirësisht,isha në një pozitë unike për ta kryer këtë hulumtim. Si kujdestar i studentëve të vitit të parë, kam qenë i bekuar për një duzinë vitesh me një njohje të pabesueshme nga afër të këtyre studentëve -cilat janë zakonet e tyre, çfarë i motivon ata dhe çfarë mund të mësojmë nga përvojat e tyre për ta zbatuar në jetën tonë. Kam pasur mundësi të lexoja të gjitha dosjet e regjistrimeve, të shihja komentet e komisionit të pranimeve, të shihja progresin e 5tudentëve në aspektin intelektual dhe shoqëror, si dhe të shihja se çfarë punësh zinin ata pas universitetit. Gjithashtu, u vura nota një përqindjeje të madhe prej tyre në klasë si ndihmës pedagog në gjashtëmbëdhjetë kurse të ndryshme. Për t'i njohur studentët përtej provimeve dhe punëve me shkrim, fillova të takohesha me ca në “zyrën e kafes” në Starbucks për të dëgjuar historitë e tyre. Sipas llogaritjeve të mia, jam ulur për më shumë se gjysmë ore në mënyrë individuale me mbi 1100 studentë të Harvardit një kafeinë e mjaftueshme për të skualifikuar një ekip të plotë olimpik për dekada të tëra.
Më pas i mora këto vrojtime dhe i përdora për të hartuar dhe kryer sondazhin tim empirik me 1600 studentët më të mirë një nga studimet më të mëdha mbi lumturinë të kryer ndonjëherë në Harvard mbi studentët. Në të njëjtën kohë, unë vazhdova të thellohesha në hulumtimet e psikologjisë pozitive që papritmas kishin shpërthyer jashtë institucionit tim dhe jashtë laboratorëve të universitetit anembanë botës. Rezultati? Përfundime befasuese dhe emocionuese mbi arsyen pse disa dalin në krye dhe lulëzojnë në mjedise sfiduese, ndërsa të tjerë zhyten dhe kurrë nuk shpalosin potencialin që kanë. Ajo që gjeta dhe ajo çfarë do të lexoni, ishte një zbulim i vërtetë jo vetëm për Harvardin, po për të gjithë ne në botën e punës.
SHTATË PARIMËT
Pasi përfundova mbledhjen dhe analizimin e këtij materiali shumë të gjerë të kërkimit, isha në gjendje të izoloja shtatë modele Spcifike, të zbatueshme dhe të provuara që i paraprijnë suksesit dhe arritjeve.
AVANTAZHI I LUMTURISË
Për shkak se truri pozitiv ka një avantazh biologjik mbi trurin që është neutral ose negativ, ky parim na mëson si ta ristërvisim trurin tonë për të kapitalizuar pozitiven dhe për të përmirësuar produktivitetin dhe performancën tonë.
PIKËMBËSHTETIA DHE LEVA
Mënyra si e përjetojmë botën dhe aftësia jonë për të pasur sukses brenda saj, ndryshon vazhdimisht në varësi të mendësisë sonë. Ky parim na mëson si ta përshtatim mentalitetin tonë (pikëmbështetjen) në një mënyrë që na jep fuqinë (levën) për të qenë më të përmbushur dhe të suksesshëm.
EFEKTI TETRIS
Kur truri ynë bllokohet në një model që fokusohet mbi stresin, negativitetin dhe dështimin, përgatitim dështimin. Ky parim na mëson si ta riorganizojmë trurin tonë për të gjetur modele mundësish, në mënyrë që të mund t'i shohim dhe t'i shfrytëzojmë mundësitë kudo që ndodhen.
RRËZIMI
Në mes të humbjes, stresit dhe krizave, truri ynë gjen rrugët për të na ndihmuar të përballemi me sfidat. Ky parim ka të bëjë me gjetjen e rrugës mendore që jo vetëm na ngre nga dështimi apo vuajtja, por na mëson të jemi edhe më të lumtur e të suksesshëm për shkak të tyre.
RRETHI I ZORROS
Kur shfaqen sfidat dhe ne tronditemi, truri ynë racional mund të rrëmbehet nga emocionet. Ky parim na mëson si të rimarrim kontrollin duke u përqendruar fillimisht në synime të vogla të menaxhueshme, duke e zgjeruar më pas gradualisht rrethin tonë për të arritur objektiva gjithnjë e më të mëdha. “
RREGULLA E 20 SEKONDAVE
Mbajtja e ndryshimeve për një kohë të gjatë shpesh duket e pamundur, sepse fuqia e vullnetit tonë është e kufizuar. Dhe, kur vullneti ynë dështon, ne biem në zakonet tona të vjetra dhe dorëzohemi në rrugën e rezistencës më të vogël. Ky parim tregon sesi, duke bërë rregullime të vogla të energjisë, mund ta lëmë rrugën e rezistencës më të vogël dhe t’i zëvendësojmë zakonet e këqija me zakone të mira.
INVESTIM! SHOQËROR
Në mes të sfidave dhe stresit, disa njerëz zgjedhin të ulen galiç dhe të tërhiqen brenda vetes. Po njerëzit më të suksesshëm investojnë te miqtë, kolegët dhe anëtarët e familjes së tyre për ta shtyrë veten përpara. Ky parim na mëson si të investojmë më shumë në një nga nxitësit më të mëdhenj të suksesit dhe ekselences, në rrjetin tonë të mbështetjes
Së bashku: këto shtatë parime ndihmuan studentët e Harvardit dhe më vonë dhjetëra mijëra njerëz në “botën reale”) për të kapërcyer pengesat, për të larguar zakone të këqija, për t'u bërë më efektivë dhe produktivë, për të shfrytëzuar më shumë mundësi, për të realizuar synimet e tyre më ambicioze dhe për të shpalosur potencialin e tyre të plotë.
onsdag 2 oktober 2019
söndag 29 september 2019
Radio Lyra
...Veçoritë fonetike që kanë një varg toponimesh të Shqipërisë së veriut dhe të Kosovës në serbishten tregojnë se këto kanë kaluar nëpërmjet një ambienti iliroshqiptar prej nga i kanë marrë sllavët si p. sh. Skardus mons -Mali i Sharrit, dhe jo Skrad, siç mund të pritej në bazë të ligjeve fonetike të sllavishtes, si edhe emrat Naisus-Nish, Skupi-Shkup etj. Emri i lashtë me të cilin populli ynë i quajti sllavët ,,shkja”, që rrjedh nga latinishtja vulgare ,,sklavus”, tregon se njohja e iliro-shqiptarëve me sllavët u bë në një rrethanë ku zotëronte akoma si gjuhë kulture latinishtja....
onsdag 25 september 2019
Ligji i Karmës (Veprimit) apo i Shkakut dhe Efektit (e martë)
KARMA ËSHTË NJËKOHËSISHT SHKAKU DHE EFEKTI I VEPRIMEVE TUAJA.
Çdo veprim prodhon forcë të energjisë që na kthehet në të njëjtën mënyrë që e dërgojmë. Karma e sugjeron veprimin e bërjes së zgjedhjes me vetëdije. Disa nga këto zgjedhje bëhen vetëdijshëm, derisa të tjerat bëhen pavetëdijshëm.
Çdo mendim është ose memorje ose dëshirë. Me fjalë tjera: është ose interpretim, ose zgjedhje. Memorja, dëshira dhe veprimi janë të ndërlidhura në një cikël të vazhdueshëm. Pa memorje nuk ka dëshirë. Pa dëshirë nuk ka veprim, nuk ka karmë dhe pa karmë nuk ka memorje. Pra të gjitha janë gjëja e njëjtë. Dhe çdo mendim që e keni gjenerohet karmikisht. Prandaj Çopra nuk pajtohet me thënien "duhet të mundohesh të kesh mendime pozitive". Nuk mund të provoni të keni qëndrim pozitiv. Por qëndrimi juaj do të ndryshojë dhe mendimet tuaja do të ndryshojnë spontanisht nëse zgjedhjet tuaja janë karmikisht të duhurat, sepse janë ato zgjedhje karmike që i prodhojnë ato mendime.
Mund ta përdorni Ligjin e Karmës për të krijuar para dhe begati dhe rrjedhën e të gjitha gjërave të mira kah ju, në çdo kohë që dëshironi. Por së pari duhet të bëheni plotësisht të vetëdijshëm se e ardhmja juaj prodhohet nga zgjedhjet që po i bëni në secilin moment të jetës suaj. Nëse e bëni këtë rregullisht, atëherë jeni duke e përdorur plotësisht Ligjin e Karmës. Sa më shumë që merrni vendime të vetëdijshme, aq më shumë do t'i bëni ato zgjedhje që janë spontanisht korrekte – edhe për ju edhe për ata përreth jush.
E karma e kaluar? Një mënyrë për ta çliruar atë është që atyre që iu keni bërë keq t'iu kërkoni falje, vetëdijshëm dhe sinqerisht. Ligji i Karmës thotë se asnjë borxh në univers nuk mbetet i papaguar. Është një sistem i përkryer i llogaritjes në univers. Çdo gjë është në shkëmbim të vazhdueshëm të energjisë. Pyeteni veten derisa jeni duke e paguar borxhin tuaj karmik: "Çka mund të mësoj nga kjo përvojë? Pse po ndodh kjo dhe cila është porosia që po ma jep universi? Si mund ta bëj këtë përvojë të dobishme për qeniet njerëzore?"
Një mënyrë tjetër për t'u marrë me karmën e kaluar është ta transcendoni atë. Ju i transcendoni farat e karmës suaj duke shkuar në zbraztësi dhe duke dalë prapë jashtë. Kjo bëhet përmes praktikës së meditimit. Esenca e Ligjit të Karmës është ideja e shkakut dhe efektit. Duke i bërë hapat e nevojshëm për t'iu sjellë lumturi dhe sukses të tjerëve, universi do të shkëmbejë duke ju furnizuar me lumturi dhe begati.
Aplikimi i Ligjit të Karmës (Veprimit) apo të Shkakut dhe Efektit
Do ta vë në efekt Ligjin e Karmës duke u zotuar t'i ndërmarr hapat vijues:
1. Sot do t'i vëzhgoj dhe do t’i dëshmoj zgjedhjet që i bëj në secilin moment. Dhe thjesht në vëzhgimin e këtyre zgjedhjeve, do t'i sjell ato në vetëdijen time të plotë. Do ta di se mënyra më e mirë të përgatitem për secilin moment në të ardhmen është të jem plotësisht i vetëdijshëm në të tashmen.
2. Sa herë që e bëj një zgjedhje, do t'ia bëj vetes dy pyetje:
"Cilat janë pasojat e kësaj zgjedhjeje që po e bëj?", dhe
"A do të më sjellë kjo zgjedhje përmbushje dhe lumturi mua dhe po ashtu edhe atyre që ndikohen nga kjo zgjedhje?"
3. Pastaj do të kërkoj udhërrëfim nga zemra ime dhe do të udhëzohem nga mesazhi i saj i rehatisë apo i parehatisë. Nëse zgjedhja ndihet e rehatshme, do të vazhdoj me shkujdesje. Nëse zgjedhja ndihet e parehatshme, do të ndalem dhe do t'i shoh, me të pamurit tim të brendshëm, pasojat e veprimit tim. Ky udhërrëfim do të ma mundësojë të bëj zgjedhje spontanisht korrekte për veten dhe për të gjithë rreth meje.
Deepak Chopra
Shtatë ligjet shpirtërore të suksesit
Çdo veprim prodhon forcë të energjisë që na kthehet në të njëjtën mënyrë që e dërgojmë. Karma e sugjeron veprimin e bërjes së zgjedhjes me vetëdije. Disa nga këto zgjedhje bëhen vetëdijshëm, derisa të tjerat bëhen pavetëdijshëm.
Çdo mendim është ose memorje ose dëshirë. Me fjalë tjera: është ose interpretim, ose zgjedhje. Memorja, dëshira dhe veprimi janë të ndërlidhura në një cikël të vazhdueshëm. Pa memorje nuk ka dëshirë. Pa dëshirë nuk ka veprim, nuk ka karmë dhe pa karmë nuk ka memorje. Pra të gjitha janë gjëja e njëjtë. Dhe çdo mendim që e keni gjenerohet karmikisht. Prandaj Çopra nuk pajtohet me thënien "duhet të mundohesh të kesh mendime pozitive". Nuk mund të provoni të keni qëndrim pozitiv. Por qëndrimi juaj do të ndryshojë dhe mendimet tuaja do të ndryshojnë spontanisht nëse zgjedhjet tuaja janë karmikisht të duhurat, sepse janë ato zgjedhje karmike që i prodhojnë ato mendime.
Mënyra më e mirë për ta maksimizuar përdorjen e Ligjit Karmik është të bëhemi plotësisht të vetëdijshëm për zgjedhjet që i bëjmë në secilin moment. Çdo gjë që po ndodh në këtë moment është rezultat i zgjedhjeve që i keni bërë në të kaluarën.
Si duket reagimet tona shpesh shkrehen automatikisht nga njerëzit dhe rrethanat. Shpesh jemi duke i bërë pavetëdijshëm këto zgjedhje. Nëse ndaleni për një moment dhe i vëzhgoni zgjedhjet që po i bëni derisa i bëni ato, tërë procesin e bartni nga sfera e pavetëdijshme në sferën e vetëdijshme. Kjo procedurë e bërjes së zgjedhjeve dhe e vëzhgimit në mënyrë të vetëdijshme është shumë fuqizuese. Pyeteni veten për pasojat e secilës zgjedhje që e bëni. "A do të më sjellë kjo zgjedhje lumturi mua dhe të tjerëve?" Zemra e ka një aftësi të llogaritjes që është larg më korrekte dhe larg më precize se sa gjithçka brenda kufijve të mendjes racionale. Mund ta përdorni Ligjin e Karmës për të krijuar para dhe begati dhe rrjedhën e të gjitha gjërave të mira kah ju, në çdo kohë që dëshironi. Por së pari duhet të bëheni plotësisht të vetëdijshëm se e ardhmja juaj prodhohet nga zgjedhjet që po i bëni në secilin moment të jetës suaj. Nëse e bëni këtë rregullisht, atëherë jeni duke e përdorur plotësisht Ligjin e Karmës. Sa më shumë që merrni vendime të vetëdijshme, aq më shumë do t'i bëni ato zgjedhje që janë spontanisht korrekte – edhe për ju edhe për ata përreth jush.
E karma e kaluar? Një mënyrë për ta çliruar atë është që atyre që iu keni bërë keq t'iu kërkoni falje, vetëdijshëm dhe sinqerisht. Ligji i Karmës thotë se asnjë borxh në univers nuk mbetet i papaguar. Është një sistem i përkryer i llogaritjes në univers. Çdo gjë është në shkëmbim të vazhdueshëm të energjisë. Pyeteni veten derisa jeni duke e paguar borxhin tuaj karmik: "Çka mund të mësoj nga kjo përvojë? Pse po ndodh kjo dhe cila është porosia që po ma jep universi? Si mund ta bëj këtë përvojë të dobishme për qeniet njerëzore?"
Një mënyrë tjetër për t'u marrë me karmën e kaluar është ta transcendoni atë. Ju i transcendoni farat e karmës suaj duke shkuar në zbraztësi dhe duke dalë prapë jashtë. Kjo bëhet përmes praktikës së meditimit. Esenca e Ligjit të Karmës është ideja e shkakut dhe efektit. Duke i bërë hapat e nevojshëm për t'iu sjellë lumturi dhe sukses të tjerëve, universi do të shkëmbejë duke ju furnizuar me lumturi dhe begati.
Aplikimi i Ligjit të Karmës (Veprimit) apo të Shkakut dhe Efektit
Do ta vë në efekt Ligjin e Karmës duke u zotuar t'i ndërmarr hapat vijues:
1. Sot do t'i vëzhgoj dhe do t’i dëshmoj zgjedhjet që i bëj në secilin moment. Dhe thjesht në vëzhgimin e këtyre zgjedhjeve, do t'i sjell ato në vetëdijen time të plotë. Do ta di se mënyra më e mirë të përgatitem për secilin moment në të ardhmen është të jem plotësisht i vetëdijshëm në të tashmen.
2. Sa herë që e bëj një zgjedhje, do t'ia bëj vetes dy pyetje:
"Cilat janë pasojat e kësaj zgjedhjeje që po e bëj?", dhe
"A do të më sjellë kjo zgjedhje përmbushje dhe lumturi mua dhe po ashtu edhe atyre që ndikohen nga kjo zgjedhje?"
3. Pastaj do të kërkoj udhërrëfim nga zemra ime dhe do të udhëzohem nga mesazhi i saj i rehatisë apo i parehatisë. Nëse zgjedhja ndihet e rehatshme, do të vazhdoj me shkujdesje. Nëse zgjedhja ndihet e parehatshme, do të ndalem dhe do t'i shoh, me të pamurit tim të brendshëm, pasojat e veprimit tim. Ky udhërrëfim do të ma mundësojë të bëj zgjedhje spontanisht korrekte për veten dhe për të gjithë rreth meje.
Deepak Chopra
Shtatë ligjet shpirtërore të suksesit
söndag 22 september 2019
Paragjykimet në familjen e bashkëshortit
Paragjykimet në familjen e bashkëshortit
Në Farkë, popullsia ka përbërje heterogjene: me vendas nga pjesa kodrinore dhe malore e Tiranës dhe me të ardhur kryesisht nga rrethet e Kukësit dhe të Dibrës. Megjithëse në mendësitë e shumicës së banorëve veprojnë norma kulturore të krahinës së Tiranës, ekziston edhe një përzierje e ndërsjelljte nënkulturash mes vendasve dhe të ardhurve për shkak të bashkëjetësës disavjeçare në të njëjtin territor. Edhe pse mund të mos kenë ndikimin e dikurshëm, normat tradicionale, të mbartura ndër shekuj dhe të përmbledhura në kode sjellore, veprojnë ende dhe shërbejnë si rregullatore të sjelljes në familje dhe bashkësi. Kanunet me më shumë ndikim janë: Kanuni i Bendës për vendasit, Kanuni i Lumës për banorët me origjinë nga qarku i Kukësit dhe Kanuni i Skenderbeut për banorët e malësisë së Tiranës dhe Dibrës.
Të tre kanunet kanë shumë ngjashmëri me Kanunin e Lekë Dukagjinit, aq sa duken si nënvariante të tij. Kanunet kanë pasur shumë ndikim në mendësitë dhe sjelljen e banorëve të zonave rurale dhe kanë shërbyer si ligje për banorët. Ndikimit të tyre nuk i shpëtonte dot asnjë familje pa u ndëshkuar moralisht nga bashkësia. Agjencia e kontrollit kolektiv ka shërbyer si mekanizëm për zbatimin dhe ruajtjen e normave kanunore deri në ditët e sotme. Sikurse thuhet në Kanunin e Skëndërbeut “Kanuni asht ligj për të gjithë, përndryshe ndahesh prej shoqnisë” (Ilia, F., 1993:17). Ndëshkimet për moszbatim të normave kanunore nuk ishin vetëm morale, por edhe materiale, si: djegje shtëpie, grimja katundarisht e pjesëtarit të familjes që nuk zbatonte kanunin, lëçitja ose dëbimi i familjes nga vëllazëria e katundi, djegja e shtëpisë dhe rrënimi i pasurisë, gjobat, etj.
Megjithë ngjashmërinë mes tyre, kanunet dallojnë për nga ngjyresat nënkulturore që kanë ndikim tek banorët mbi të cilët zbatohet. Të ardhurit në Farkë, duke qenë nga Kukësi dhe Dibra, kanë rrjetin e tyre simbolik të vlerave nënkulturore, i cili ndryshon paksa nga ai i nënkulturës tiranase. Të ardhurit janë të lirë t’i përmbahen vlerave të nënkultureës së tyre, për aq kohë sa nuk janë në kundërshtim me normat vlerore të vendasve. Për ruajtjen e traditës nënkulturore nga komunitetet e ardhura në një zonë pritëse, si pasojë e migrimit të brendshëm Zyhdi Dervishi shprehet: “Në shoqërinë tradicionale shqiptare, komunitetet e vogla të banorëve të një fisi ose fshati kishin hapësirë të konsiderueshme të zhvillonin traditat e veta nënkulturore, me kusht që të mos cënonin normat kryesore kulturore dhe interesat e grupimve shoqërore më të mëdha si banorët e bajrakut” (2013:35).
Gjithashtu, etnografja shqiptare Andromaqi Gjergji që ka studiuar me imtësi mënyrën e jetesës së banorëve të fshatrave, vëren se “në jetën e përditshme marrëdhëniet e jetës familjare në fshat rregulloheshin nga norma e zakone të pashkruara kanunore” (2002:48). Në studim 72.0 për qind janë gra të martuara, të cilat dëshmojnë se kanë qenë pre e paragjykimeve të shumta në të gjitha fazat e jetës bashkëshortore që nga fejesa e deri sa janë bërë nëna. Edhe pse janë paragjykuar më shumë në martesë, gratë pohojnë se me paragjykimet në familjen dhe fisin e bashkëshortit janë përballur më herët, që në fejesë, 21 për qind e grave janë paragjykuar si të fejuara dhe 23 për qind janë paragjykuar si nëna.
Përqindja relativisht më e ulët e paragjykimeve në kohën e fejesës ka të bëjë me faktin se, gjatë kohës që janë të fejuara, vajzat nuk jetojnë në shtëpinë e bashkëshortit e, për pasojë, familjarët dhe të afërmit e tij nuk kanë mundësi të kenë kontakte, ndërveprim dhe komunikim të përditshëm me to. Si të fejuara, ato më shumë vëzhgohen së largu, për mënyrën se si sillen në lagjen ku banojnë, në vendin e punës, në marrëdhëniet me fqinjët, etj., se sa së afërmi. Marrëdhëniet me familjarët e të fejuarit janë të pakta, ndodhin kryesisht gjatë vizitave të nuses së ardhshme në shtëpinë e djalit, dhe në këto vizita të dyja palët, si nusja edhe familjarët e dhëndrit mundohen t’i bëjnë përshtypje të mirë njëri-tjetrit. Në këto takime, vajza e fejuar është më shumë në statusin e mikeshës se sa të nuses së shtëpisë. Duke qenë se vizitat janë të rralla dhe zgjasin pak, asnjëra palë nuk ka mundësi të vendosë një raport të çlirët marrëdhëniesh familjare dhe të jetë vetvetja. Ceremoniali i vizitës nuk lejon shkrirjen e plotë të akullit që imponon përkohshmëria. Vetëm bashkëjetesa e përditëshme nën të njejtën çati do mund të hiqte velin me të cilin mbulohet sjellja e vertëtë. Mosnjohja e thellë bën që familjarët e të fejuarit të jenë paragjykues për cilësitë dhe aftësitë e nuses së ardhshme, parë në dritën e pritshmërive kulturore që ata kanë për të si nuse zakoni.
NDRYSHIMET BASHKËKOHORE NË MENDËSITË E SHQIPTARËVE PËR VAJZAT DHE GRATË
Merita Poni
Në Farkë, popullsia ka përbërje heterogjene: me vendas nga pjesa kodrinore dhe malore e Tiranës dhe me të ardhur kryesisht nga rrethet e Kukësit dhe të Dibrës. Megjithëse në mendësitë e shumicës së banorëve veprojnë norma kulturore të krahinës së Tiranës, ekziston edhe një përzierje e ndërsjelljte nënkulturash mes vendasve dhe të ardhurve për shkak të bashkëjetësës disavjeçare në të njëjtin territor. Edhe pse mund të mos kenë ndikimin e dikurshëm, normat tradicionale, të mbartura ndër shekuj dhe të përmbledhura në kode sjellore, veprojnë ende dhe shërbejnë si rregullatore të sjelljes në familje dhe bashkësi. Kanunet me më shumë ndikim janë: Kanuni i Bendës për vendasit, Kanuni i Lumës për banorët me origjinë nga qarku i Kukësit dhe Kanuni i Skenderbeut për banorët e malësisë së Tiranës dhe Dibrës.
Të tre kanunet kanë shumë ngjashmëri me Kanunin e Lekë Dukagjinit, aq sa duken si nënvariante të tij. Kanunet kanë pasur shumë ndikim në mendësitë dhe sjelljen e banorëve të zonave rurale dhe kanë shërbyer si ligje për banorët. Ndikimit të tyre nuk i shpëtonte dot asnjë familje pa u ndëshkuar moralisht nga bashkësia. Agjencia e kontrollit kolektiv ka shërbyer si mekanizëm për zbatimin dhe ruajtjen e normave kanunore deri në ditët e sotme. Sikurse thuhet në Kanunin e Skëndërbeut “Kanuni asht ligj për të gjithë, përndryshe ndahesh prej shoqnisë” (Ilia, F., 1993:17). Ndëshkimet për moszbatim të normave kanunore nuk ishin vetëm morale, por edhe materiale, si: djegje shtëpie, grimja katundarisht e pjesëtarit të familjes që nuk zbatonte kanunin, lëçitja ose dëbimi i familjes nga vëllazëria e katundi, djegja e shtëpisë dhe rrënimi i pasurisë, gjobat, etj.
Megjithë ngjashmërinë mes tyre, kanunet dallojnë për nga ngjyresat nënkulturore që kanë ndikim tek banorët mbi të cilët zbatohet. Të ardhurit në Farkë, duke qenë nga Kukësi dhe Dibra, kanë rrjetin e tyre simbolik të vlerave nënkulturore, i cili ndryshon paksa nga ai i nënkulturës tiranase. Të ardhurit janë të lirë t’i përmbahen vlerave të nënkultureës së tyre, për aq kohë sa nuk janë në kundërshtim me normat vlerore të vendasve. Për ruajtjen e traditës nënkulturore nga komunitetet e ardhura në një zonë pritëse, si pasojë e migrimit të brendshëm Zyhdi Dervishi shprehet: “Në shoqërinë tradicionale shqiptare, komunitetet e vogla të banorëve të një fisi ose fshati kishin hapësirë të konsiderueshme të zhvillonin traditat e veta nënkulturore, me kusht që të mos cënonin normat kryesore kulturore dhe interesat e grupimve shoqërore më të mëdha si banorët e bajrakut” (2013:35).
Gjithashtu, etnografja shqiptare Andromaqi Gjergji që ka studiuar me imtësi mënyrën e jetesës së banorëve të fshatrave, vëren se “në jetën e përditshme marrëdhëniet e jetës familjare në fshat rregulloheshin nga norma e zakone të pashkruara kanunore” (2002:48). Në studim 72.0 për qind janë gra të martuara, të cilat dëshmojnë se kanë qenë pre e paragjykimeve të shumta në të gjitha fazat e jetës bashkëshortore që nga fejesa e deri sa janë bërë nëna. Edhe pse janë paragjykuar më shumë në martesë, gratë pohojnë se me paragjykimet në familjen dhe fisin e bashkëshortit janë përballur më herët, që në fejesë, 21 për qind e grave janë paragjykuar si të fejuara dhe 23 për qind janë paragjykuar si nëna.
Përqindja relativisht më e ulët e paragjykimeve në kohën e fejesës ka të bëjë me faktin se, gjatë kohës që janë të fejuara, vajzat nuk jetojnë në shtëpinë e bashkëshortit e, për pasojë, familjarët dhe të afërmit e tij nuk kanë mundësi të kenë kontakte, ndërveprim dhe komunikim të përditshëm me to. Si të fejuara, ato më shumë vëzhgohen së largu, për mënyrën se si sillen në lagjen ku banojnë, në vendin e punës, në marrëdhëniet me fqinjët, etj., se sa së afërmi. Marrëdhëniet me familjarët e të fejuarit janë të pakta, ndodhin kryesisht gjatë vizitave të nuses së ardhshme në shtëpinë e djalit, dhe në këto vizita të dyja palët, si nusja edhe familjarët e dhëndrit mundohen t’i bëjnë përshtypje të mirë njëri-tjetrit. Në këto takime, vajza e fejuar është më shumë në statusin e mikeshës se sa të nuses së shtëpisë. Duke qenë se vizitat janë të rralla dhe zgjasin pak, asnjëra palë nuk ka mundësi të vendosë një raport të çlirët marrëdhëniesh familjare dhe të jetë vetvetja. Ceremoniali i vizitës nuk lejon shkrirjen e plotë të akullit që imponon përkohshmëria. Vetëm bashkëjetesa e përditëshme nën të njejtën çati do mund të hiqte velin me të cilin mbulohet sjellja e vertëtë. Mosnjohja e thellë bën që familjarët e të fejuarit të jenë paragjykues për cilësitë dhe aftësitë e nuses së ardhshme, parë në dritën e pritshmërive kulturore që ata kanë për të si nuse zakoni.
NDRYSHIMET BASHKËKOHORE NË MENDËSITË E SHQIPTARËVE PËR VAJZAT DHE GRATË
Merita Poni
lördag 21 september 2019
söndag 15 september 2019
Idetë e para të feminizmit mbi ndarjen gjinore
Idetë e para të feminizmit mbi ndarjen gjinore
Historikisht, gruaja ka pasur një mungesë të statusit të saj. Ky fakt është i qartë në shoqëri të ndryshme. Zakonisht figura e një gruaje është fshehur nga të tjerët, por në të njëjtën kohë, edhe ajo vetë ka fshehur veten. Ky lloj personi nuk thotë shumë për atë se si të bësh projekte. Kjo ide është përmendur nga Simone de Beauvoir (Simon dë Bovuar). Këtu ngrihet një pyetje: Si të bëjmë projekte? Duke e bërë vetë projektin tuaj, kjo e bën një grua të rëndësishme. Dhe kjo është ajo që pikërisht Simon dë Bovuar kërkonte për të vënë në dukje, të kemi të drejtën për të bërë zgjedhjet tona, kjo është ajo që na bën ne gra6. Është diskutuar më parë, shumë vite më parë, qëkurse feminizmi ka nisur rrugën e tij në mënyrë revolucionare për të ndryshuar statusin e grave, për të ndryshuar atë që ka qenë e shtypur nga bota mashkullore. Si rrjedhojë, shtëpia sot nuk ze më një vend qendror, dhe kjo është, përveç shumë arsyeve të tjera, sepse gratë janë në kërkim të pozitës së tyre në botë, në jetën e tyre personale, në ndërtimin e imazhit të tyre si subjekt dhe jo më si një predikat. Kështu shprehet Mary Beard (Meri Bërd) te kryevepra e saj “Gruaja si një forcë në histori: Një studim mbi traditat dhe realitetet” (1946), se “Gruaja është e ndryshme nga burri, por kjo nuk do të thotë se kontributi i grave ka një vlerë më të pakët, grave nuk u njihej kontributi real në histori”. Ajo këmbëngulte se “gratë mund t’i ofronin shoqërisë diçka të ndryshme nga ajo që mund t’i ofronin burrat”
Evoluimi i imazhit të gruas në kohë
"Shoqëria ka ndryshuar, por natyra e gruas mbetet e njëjtë: jo inferiore ndaj burrit, por e ndryshme prej tij". John Fitzsimons.
Në fund të shekullit të XX-të, antropologë, arkeologë, etnologë dhe kërkues të tjerë, eksploruan mbi origjinat sociale. Gruaja bën dallimin e parë mes njeriut dhe kafshës. Përsa i përket rolit që ka luajtur gruaja në shoqëritë primitive, asaj duhet t’i jepen të gjitha kreditet sepse ka qenë ajo, e cila ka bërë dallimin e parë të mprehtë midis qenieve njerëzore dhe bishave të mëdha grabitqare.
Ku konsistonte dallimi? Në ndërgjegjen e njeriut zuri vend koncepti i lumturisë. Është një triumf i qytetërimit ndryshimi i mënyrës së jetesës nga gruaja. Dallimi konsistonte te gatimi, përgatitja e veshjeve, shpikja e kasolleve të banimit, manifakturimi i enëve prej qeramike, zgjerimi i dietës, mësimi i gjërave për mjekim, zbutja e kafshëve me qëllim shërbimin ndaj njerëzve, zgjerimi i komunikimit të ndjenjave dhe ideve nëpërmjet të folurit, këngës e leximit, punimi i tokës, etj. Këto janë rezultate të nxjerra nga antropologë me emër si: Meson, Brifolt, Keler, Pit dhe Dorsi.
Me prodhimin e të korrave nëpërmjet punës, nomadët mund të vendoseshin pranë tokave, fëmijëria mund të zgjatej, jeta familjare mund të evolonte, stërvitja e të rinjve mund të përparonte dhe kështu në ndërgjegjen njerëzore zuri vend koncepti i lumturisë. Fakti që gruaja arriti ta nxirrte njeriun nga mënyra e jetesës së tij që ngjasonte me atë të kafshës, vetëm sigurimi i ushqimit dhe strehës, është një triumf i qytetërimit.
Shoqëria ka ndryshuar, por natyra e gruas mbetet e njëjtë: jo inferiore ndaj burrit, por e ndryshme prej tij. John Fitzsimons (Xhon Fitzimëns) në veprën e tij "Woman Today" (Gruaja sot) (1952), ka dashur të thotë se karakteristikat femërore dhe mashkullore dhe gjithashtu cilësitë femërore dhe mashkullore, nuk janë ekskluzive për secilën gjini. Këtu bëhet fjalë për karakteristikat femërore, ose cilësitë, të cilat korrespondojnë vetëm për gratë, apo dhe vetëm për burrat. Çdo burrë ka karakteristika të caktuara femërore dhe çdo grua ka karakteristika mashkullore, por mashkullorja mbizotëron në një tipizim mesatar te burri dhe femërorja në një tipizim mesatar te gruaja. Në një botë, në të cilën të gjithë njerëzit do të ishin plotësisht mashkullorë dhe të gjitha gratë krejtësisht femërore, do të ishte e patolerueshme.
Periudha e industrializimit ishte ajo, e cila ndryshoi fatin e grave në shumë mënyra. Ato fituan liri dhe pavarësi. Një fakt i dukshëm është se gratë ende luftojnë për të ndërtuar imazhin e tyre drejt kufijve të tyre. Këtu ngrihet një pyetje: Kur ndihet gruaja më e përmbushur, në një "jetë të mëparshme" (me detyrat e saj në përgjithësi historike dhe tradicionale, brenda në shtëpi), apo në ditët e sotme, pas një lufte afatgjatë për të luftuar për liri, barazi, pavarësi, punë, arsimim, etj.? Gjatë periudhës së industrializimit, vetëm bërthama e familjes patriarkale mbeti në shtëpi. Gradualisht, familja bërthamë, e përbërë prej prindërve dhe fëmijëve, u bë një fenomen i zakonshëm. Familja bërthamë rrjedh nga familja para-industriale. Industrializimi ishte arsyeja kryesore për ndryshimin në modelet familjare. Me industrializimin, mallrat dhe shërbimet filluan të prodhohen jashtë shtëpisë.
Shtëpia pushoi së qeni një qendër prodhimi, ndonëse vazhdoi të ishte njësi ekonomike dhe banimi për anëtarët e saj14. Shpesh njerëzit, për shkak, se duan t'i largohen shtëpisë, monotonisë së nxitur nga puna e tyre, janë në kërkim të kënaqësive apo argëtimeve diku tjetër, dhe kjo është mania për kënaqësi, e cila nuk gjendet më në shtëpi, por ndodh që shumicën e kohës njerëzit e kalojnë jashtë mjedisit familjar. Kjo do të thotë se gruaja ka mbetur vetëm, pa mjedisin ku më parë i jepte vlerën dhe qëllimin e saj. Kohë më parë, kjo përbënte rëndësi për mënyrën e të jetuarit të gruas. Sot kjo quhet tragjedia e gruas moderne15, ku shoqëria e re dhe më e zhvilluar ka ardhur në ekzistencën e saj pa të, pra pa gruan, ose le të themi se gruaja moderne ka mbetur pa mbështetjen e nevojshme emocionale dhe sociale për t'i bërë të ditur se ajo ka një vend të pazëvendësueshëm në botë.
Zhvillimi i ekonomisë duket se e sjell këtë botë në duart e meshkujve, duke e quajtur atë botën e burrit dhe gruaja shihet si konkurrente në këtë lloj bote. Ajo që ne dimë nga historia është se Revolucioni Industrial nuk arriti ta sigurojë gruan me burimin për vetëvlerësim dhe rëndësinë sociale që ajo gëzonte më parë (brenda shtëpisë si figura më e rëndësishme). Pasoja e parë e këtij ndryshimi ishte se shtëpia u kthye thjesht në një vatër familjare. Ajo pushoi së qeni qendër prodhimi. Duke qenë se shtëpia humbi tokën ose dyqanin, shumica e anëtarëve të saj dilnin gjatë ditës (ose natës) për të punuar për pagën, nëpërmjet së cilës siguronte ushqimin dhe paguante qiranë.
Megjithatë, vatra familjare ishte vendi që ofronte ushqimin, rehatinë dhe plotësonte nevojat e pagëfituesve për të shkuar në punë të nesërmen. Kështu që, një pjesë e punës mbeti në shtëpi. Familja ishte e organizuar në mënyrë të tillë, ku burri siguronte të ardhurat, ndërsa gruaja dhe fëmijët qëndronin dhe kryenin punët brenda shtëpisë. Ky stil jetese, në këtë periudhë, nxorri në pah kufizimin e personalitetit dhe potencialit të gruas. Kjo ndrydhje në jetën e tyre, la hapësirë për reagim, e cila erdhi në formën e protestës feministe.
Reagimi i parë i feminizmit ishte elementi i ekuilibrit të humbur. Barazia me meshkujt ishte kërkesa më e madhe e grave. Barazia dhe Liria - këto kërkesa ishin të përcaktuara kryesisht në tre sferat kryesore të jetës, në të cilën gruaja ishte e nënshtruar dhe kishte nevojën për çlirim. Këto sfera ishin: prona, edukimi dhe e drejta politike. Gratë janë intelektualisht të barabarta me burrat. Ato mund të kishin sigurinë materiale në martesë, por nuk kishin lehtësi për t'u arsimuar. Pra, kërkesa për barazi intelektuale ishte një nga nevojat e tyre të para, primare.
Gjithsesi, me të gjitha kërkesat që lëvizja feministe ka ngritur dhe ka arritur në një farë mënyre, a janë zgjidhur të gjitha problemet e grave apo së paku linjat nëpërmjet të cilave do të arrihej zgjidhja? Kjo pyetje korrespondon me luftën për barazi e liri që do të thotë luftë për identitet. Femrat janë në kërkim të një identiteti në botën mashkullore, prandaj feministet e krijuan gruan si një krijesë pa seks, e ftohtë dhe nuk morën parasysh funksionin e saj biologjik, nevojat e saj emocionale, mbi të gjitha për faktin se ajo nuk është e presupozuar nga natyra që të jetë qoftë vartëse ndaj burrit, ose në konkurrencë me të. Lëvizja feministe ishte e preokupuar me idenë se gratë janë persona me të gjitha të drejtat sociale dhe politike të qenieve njerëzore. Dhe në shumë mënyra gratë i kanë arritur qëllimet e tyre, por ato ende janë duke luftuar në frustrimin e tyre midis punës dhe shtëpisë, frustrim për të gjetur rrugën e saj në qytetërimin mashkullor.
Shpeshherë lëvizja feministe quhet e tillë sepse nisi si një protestë për pjesëmarrjen e grave në votime, por që nuk ka marrë mjaftueshëm parasysh feminitetin e grave ndaj të cilave ajo mori përsipër t'i emancipojë. Sot pranohet se parimet feministe janë më pak agresive krahasuar me hapat e parë të kësaj lëvizjeje....
Nga libri:
FEMINIZMI NË DISKURSIN FILOZOFIK POSTMODERN
Mitjana Profiri
Historikisht, gruaja ka pasur një mungesë të statusit të saj. Ky fakt është i qartë në shoqëri të ndryshme. Zakonisht figura e një gruaje është fshehur nga të tjerët, por në të njëjtën kohë, edhe ajo vetë ka fshehur veten. Ky lloj personi nuk thotë shumë për atë se si të bësh projekte. Kjo ide është përmendur nga Simone de Beauvoir (Simon dë Bovuar). Këtu ngrihet një pyetje: Si të bëjmë projekte? Duke e bërë vetë projektin tuaj, kjo e bën një grua të rëndësishme. Dhe kjo është ajo që pikërisht Simon dë Bovuar kërkonte për të vënë në dukje, të kemi të drejtën për të bërë zgjedhjet tona, kjo është ajo që na bën ne gra6. Është diskutuar më parë, shumë vite më parë, qëkurse feminizmi ka nisur rrugën e tij në mënyrë revolucionare për të ndryshuar statusin e grave, për të ndryshuar atë që ka qenë e shtypur nga bota mashkullore. Si rrjedhojë, shtëpia sot nuk ze më një vend qendror, dhe kjo është, përveç shumë arsyeve të tjera, sepse gratë janë në kërkim të pozitës së tyre në botë, në jetën e tyre personale, në ndërtimin e imazhit të tyre si subjekt dhe jo më si një predikat. Kështu shprehet Mary Beard (Meri Bërd) te kryevepra e saj “Gruaja si një forcë në histori: Një studim mbi traditat dhe realitetet” (1946), se “Gruaja është e ndryshme nga burri, por kjo nuk do të thotë se kontributi i grave ka një vlerë më të pakët, grave nuk u njihej kontributi real në histori”. Ajo këmbëngulte se “gratë mund t’i ofronin shoqërisë diçka të ndryshme nga ajo që mund t’i ofronin burrat”
Evoluimi i imazhit të gruas në kohë
"Shoqëria ka ndryshuar, por natyra e gruas mbetet e njëjtë: jo inferiore ndaj burrit, por e ndryshme prej tij". John Fitzsimons.
Në fund të shekullit të XX-të, antropologë, arkeologë, etnologë dhe kërkues të tjerë, eksploruan mbi origjinat sociale. Gruaja bën dallimin e parë mes njeriut dhe kafshës. Përsa i përket rolit që ka luajtur gruaja në shoqëritë primitive, asaj duhet t’i jepen të gjitha kreditet sepse ka qenë ajo, e cila ka bërë dallimin e parë të mprehtë midis qenieve njerëzore dhe bishave të mëdha grabitqare.
Ku konsistonte dallimi? Në ndërgjegjen e njeriut zuri vend koncepti i lumturisë. Është një triumf i qytetërimit ndryshimi i mënyrës së jetesës nga gruaja. Dallimi konsistonte te gatimi, përgatitja e veshjeve, shpikja e kasolleve të banimit, manifakturimi i enëve prej qeramike, zgjerimi i dietës, mësimi i gjërave për mjekim, zbutja e kafshëve me qëllim shërbimin ndaj njerëzve, zgjerimi i komunikimit të ndjenjave dhe ideve nëpërmjet të folurit, këngës e leximit, punimi i tokës, etj. Këto janë rezultate të nxjerra nga antropologë me emër si: Meson, Brifolt, Keler, Pit dhe Dorsi.
Me prodhimin e të korrave nëpërmjet punës, nomadët mund të vendoseshin pranë tokave, fëmijëria mund të zgjatej, jeta familjare mund të evolonte, stërvitja e të rinjve mund të përparonte dhe kështu në ndërgjegjen njerëzore zuri vend koncepti i lumturisë. Fakti që gruaja arriti ta nxirrte njeriun nga mënyra e jetesës së tij që ngjasonte me atë të kafshës, vetëm sigurimi i ushqimit dhe strehës, është një triumf i qytetërimit.
Shoqëria ka ndryshuar, por natyra e gruas mbetet e njëjtë: jo inferiore ndaj burrit, por e ndryshme prej tij. John Fitzsimons (Xhon Fitzimëns) në veprën e tij "Woman Today" (Gruaja sot) (1952), ka dashur të thotë se karakteristikat femërore dhe mashkullore dhe gjithashtu cilësitë femërore dhe mashkullore, nuk janë ekskluzive për secilën gjini. Këtu bëhet fjalë për karakteristikat femërore, ose cilësitë, të cilat korrespondojnë vetëm për gratë, apo dhe vetëm për burrat. Çdo burrë ka karakteristika të caktuara femërore dhe çdo grua ka karakteristika mashkullore, por mashkullorja mbizotëron në një tipizim mesatar te burri dhe femërorja në një tipizim mesatar te gruaja. Në një botë, në të cilën të gjithë njerëzit do të ishin plotësisht mashkullorë dhe të gjitha gratë krejtësisht femërore, do të ishte e patolerueshme.
Periudha e industrializimit ishte ajo, e cila ndryshoi fatin e grave në shumë mënyra. Ato fituan liri dhe pavarësi. Një fakt i dukshëm është se gratë ende luftojnë për të ndërtuar imazhin e tyre drejt kufijve të tyre. Këtu ngrihet një pyetje: Kur ndihet gruaja më e përmbushur, në një "jetë të mëparshme" (me detyrat e saj në përgjithësi historike dhe tradicionale, brenda në shtëpi), apo në ditët e sotme, pas një lufte afatgjatë për të luftuar për liri, barazi, pavarësi, punë, arsimim, etj.? Gjatë periudhës së industrializimit, vetëm bërthama e familjes patriarkale mbeti në shtëpi. Gradualisht, familja bërthamë, e përbërë prej prindërve dhe fëmijëve, u bë një fenomen i zakonshëm. Familja bërthamë rrjedh nga familja para-industriale. Industrializimi ishte arsyeja kryesore për ndryshimin në modelet familjare. Me industrializimin, mallrat dhe shërbimet filluan të prodhohen jashtë shtëpisë.
Shtëpia pushoi së qeni një qendër prodhimi, ndonëse vazhdoi të ishte njësi ekonomike dhe banimi për anëtarët e saj14. Shpesh njerëzit, për shkak, se duan t'i largohen shtëpisë, monotonisë së nxitur nga puna e tyre, janë në kërkim të kënaqësive apo argëtimeve diku tjetër, dhe kjo është mania për kënaqësi, e cila nuk gjendet më në shtëpi, por ndodh që shumicën e kohës njerëzit e kalojnë jashtë mjedisit familjar. Kjo do të thotë se gruaja ka mbetur vetëm, pa mjedisin ku më parë i jepte vlerën dhe qëllimin e saj. Kohë më parë, kjo përbënte rëndësi për mënyrën e të jetuarit të gruas. Sot kjo quhet tragjedia e gruas moderne15, ku shoqëria e re dhe më e zhvilluar ka ardhur në ekzistencën e saj pa të, pra pa gruan, ose le të themi se gruaja moderne ka mbetur pa mbështetjen e nevojshme emocionale dhe sociale për t'i bërë të ditur se ajo ka një vend të pazëvendësueshëm në botë.
Zhvillimi i ekonomisë duket se e sjell këtë botë në duart e meshkujve, duke e quajtur atë botën e burrit dhe gruaja shihet si konkurrente në këtë lloj bote. Ajo që ne dimë nga historia është se Revolucioni Industrial nuk arriti ta sigurojë gruan me burimin për vetëvlerësim dhe rëndësinë sociale që ajo gëzonte më parë (brenda shtëpisë si figura më e rëndësishme). Pasoja e parë e këtij ndryshimi ishte se shtëpia u kthye thjesht në një vatër familjare. Ajo pushoi së qeni qendër prodhimi. Duke qenë se shtëpia humbi tokën ose dyqanin, shumica e anëtarëve të saj dilnin gjatë ditës (ose natës) për të punuar për pagën, nëpërmjet së cilës siguronte ushqimin dhe paguante qiranë.
Megjithatë, vatra familjare ishte vendi që ofronte ushqimin, rehatinë dhe plotësonte nevojat e pagëfituesve për të shkuar në punë të nesërmen. Kështu që, një pjesë e punës mbeti në shtëpi. Familja ishte e organizuar në mënyrë të tillë, ku burri siguronte të ardhurat, ndërsa gruaja dhe fëmijët qëndronin dhe kryenin punët brenda shtëpisë. Ky stil jetese, në këtë periudhë, nxorri në pah kufizimin e personalitetit dhe potencialit të gruas. Kjo ndrydhje në jetën e tyre, la hapësirë për reagim, e cila erdhi në formën e protestës feministe.
Reagimi i parë i feminizmit ishte elementi i ekuilibrit të humbur. Barazia me meshkujt ishte kërkesa më e madhe e grave. Barazia dhe Liria - këto kërkesa ishin të përcaktuara kryesisht në tre sferat kryesore të jetës, në të cilën gruaja ishte e nënshtruar dhe kishte nevojën për çlirim. Këto sfera ishin: prona, edukimi dhe e drejta politike. Gratë janë intelektualisht të barabarta me burrat. Ato mund të kishin sigurinë materiale në martesë, por nuk kishin lehtësi për t'u arsimuar. Pra, kërkesa për barazi intelektuale ishte një nga nevojat e tyre të para, primare.
Gjithsesi, me të gjitha kërkesat që lëvizja feministe ka ngritur dhe ka arritur në një farë mënyre, a janë zgjidhur të gjitha problemet e grave apo së paku linjat nëpërmjet të cilave do të arrihej zgjidhja? Kjo pyetje korrespondon me luftën për barazi e liri që do të thotë luftë për identitet. Femrat janë në kërkim të një identiteti në botën mashkullore, prandaj feministet e krijuan gruan si një krijesë pa seks, e ftohtë dhe nuk morën parasysh funksionin e saj biologjik, nevojat e saj emocionale, mbi të gjitha për faktin se ajo nuk është e presupozuar nga natyra që të jetë qoftë vartëse ndaj burrit, ose në konkurrencë me të. Lëvizja feministe ishte e preokupuar me idenë se gratë janë persona me të gjitha të drejtat sociale dhe politike të qenieve njerëzore. Dhe në shumë mënyra gratë i kanë arritur qëllimet e tyre, por ato ende janë duke luftuar në frustrimin e tyre midis punës dhe shtëpisë, frustrim për të gjetur rrugën e saj në qytetërimin mashkullor.
Shpeshherë lëvizja feministe quhet e tillë sepse nisi si një protestë për pjesëmarrjen e grave në votime, por që nuk ka marrë mjaftueshëm parasysh feminitetin e grave ndaj të cilave ajo mori përsipër t'i emancipojë. Sot pranohet se parimet feministe janë më pak agresive krahasuar me hapat e parë të kësaj lëvizjeje....
Nga libri:
FEMINIZMI NË DISKURSIN FILOZOFIK POSTMODERN
Mitjana Profiri
Emocionaliteti i grave
.....Emocionaliteti i grave është një stereotip i njohur kulturor, por jo i bazuar mirë. Femrat duket se janë më emocionale sesa burrat për shkak se ato kanë më shumë gjasa për të shprehur emocionet më hapur. Studimet kanë përcaktuar disa prej gjendjeve emocionale të grave:
1. Varësia: në mënyrë të pashmangshme, për shkak të nevojës së saj për të tjerët, gruaja është e varur prej tyre. Gruaja varet nga burri, sepse ajo shpreson që të fitojë sigurinë prej tyre. Nga mungesa e saj, dhe për më tepër, dëshira për të pasur siguri, bën që kjo e fundit të fitohet me vështirësi, drojë dhe vrazhdësi, e cila është shpesh një karakteristikë femërore. Kjo pasohet edhe me një ndjenjë të inferioritetit, e cila nga ana e saj është prodhuar pjesërisht nga kushtet sociale. E gjithë shoqëria është e organizuar në mënyrë të tillë, që të imponojë superioritetin mashkullor.
2. Ankthi: emocionaliteti i gruas është në një masë të konsiderueshme e lidhur me faktorin e dekurajimit. Dekurajimi shpjegohet me rolin dytësor në jetën shoqërore të grave. Kjo përvojë e jetës së tyre që nga fëmijëria i le ato në një mungesë të vetëbesimit.
3. Intensiteti në marrëdhëniet personale: Gruaja gjen kënaqësinë më të madhe emocionale në marrëdhënie me tjetrin. Kjo sepse në të dhe nëpërmjet saj ajo përfshin gjithë qenien e saj. Gruaja është tërësisht e përfshirë nga personi tjetër në mënyrë të tillë që për meshkujt duket e pakuptimtë43. Në kulturën perëndimore, pak kohë më parë, besohej se gruaja, e cila nuk i shpreh shumë emocionet, dyshohej se nuk ishte një femër e vërtetë, ndërsa burrat që mbase ndiheshin të lirshëm të shprehin emocionet e tyre, dyshohej se nuk ishin meshkuj.
të vërtetë, apo e shprehur ndryshe, devijonin nga ideali mashkullor. Ata do të paragjykohshin në qoftë se shprehnin emocion, mërzi, që do të thotë se kjo nuk ishte e zakonshme për ta. Aristoteli thotë: "Kushdo që nuk zemërohet kur ka arsye për të qenë i tillë, ose që nuk zemërohet në mënyrën e duhur, në kohën e duhur, dhe me njerëzit e duhur, është i pamatur". Duke marrë në konsideratë marrëdhënien midis emocioneve dhe arsyes në dikotominë midis burrit dhe gruas, lindin disa pyetje:
a) Pse duhet të besojmë në reagimet emocionale të grave si një grup vartës?
b) Cilat emocione mund të pranohen dhe cilat mund të hidhen poshtë?
Të gjitha sa u trajtuan më lart lidhen me faktin se si e kuptojmë ne botën dhe kush jemi ne, si të ndryshëm nga njëri-tjetri në raportin më të dallueshëm burrë - grua. Kjo shihet në një këndvështrim epistemologjik. Arsyeja pse gratë arrijnë në përfundime të ndryshme nga burrat, është sepse reagimet tona emocionale ndaj situatave të ndryshme, realizohen sipas botëkuptimit të secilit, sipas mënyrës se si ne e konceptojmë botën dhe se si reagimet tona të ndryshme emocionale na stimulojnë më pas në arritjen e njohurive të reja. Këto formime të reja racionale dhe emocionale, na ndihmojnë ne për të rindërtuar njohjen ndaj botës, jo vetëm si një objekt i jashtëm, por edhe në marrëdhënie me të, me pozicionin tonë shoqëror në të, me veprimet tona, me vlerat, perceptimet dhe emocionet tona, të cilat janë të pandashme nga rindërtimi i vetes sonë. Studiuesit sot pranojnë se më e besueshme është e vërteta që bazohet në përgjithësime, të cilat kanë formën e dokumenteve të përligjura historike, por meqë hartuesit e këtyre dokumenteve kanë qenë meshkuj, priret që e vërteta në histori të ketë pamje të njëanshme. Në këtë prirje është e dukshme se mungon forca e grave, të cilat kanë qenë pjesë e zhvillimeve historike dhe madje kanë sjellë ndryshime të rëndësishme në histori....
Nga libri:
FEMINIZMI NË DISKURSIN FILOZOFIK POSTMODERN
Mitjana Profiri
1. Varësia: në mënyrë të pashmangshme, për shkak të nevojës së saj për të tjerët, gruaja është e varur prej tyre. Gruaja varet nga burri, sepse ajo shpreson që të fitojë sigurinë prej tyre. Nga mungesa e saj, dhe për më tepër, dëshira për të pasur siguri, bën që kjo e fundit të fitohet me vështirësi, drojë dhe vrazhdësi, e cila është shpesh një karakteristikë femërore. Kjo pasohet edhe me një ndjenjë të inferioritetit, e cila nga ana e saj është prodhuar pjesërisht nga kushtet sociale. E gjithë shoqëria është e organizuar në mënyrë të tillë, që të imponojë superioritetin mashkullor.
2. Ankthi: emocionaliteti i gruas është në një masë të konsiderueshme e lidhur me faktorin e dekurajimit. Dekurajimi shpjegohet me rolin dytësor në jetën shoqërore të grave. Kjo përvojë e jetës së tyre që nga fëmijëria i le ato në një mungesë të vetëbesimit.
3. Intensiteti në marrëdhëniet personale: Gruaja gjen kënaqësinë më të madhe emocionale në marrëdhënie me tjetrin. Kjo sepse në të dhe nëpërmjet saj ajo përfshin gjithë qenien e saj. Gruaja është tërësisht e përfshirë nga personi tjetër në mënyrë të tillë që për meshkujt duket e pakuptimtë43. Në kulturën perëndimore, pak kohë më parë, besohej se gruaja, e cila nuk i shpreh shumë emocionet, dyshohej se nuk ishte një femër e vërtetë, ndërsa burrat që mbase ndiheshin të lirshëm të shprehin emocionet e tyre, dyshohej se nuk ishin meshkuj.
të vërtetë, apo e shprehur ndryshe, devijonin nga ideali mashkullor. Ata do të paragjykohshin në qoftë se shprehnin emocion, mërzi, që do të thotë se kjo nuk ishte e zakonshme për ta. Aristoteli thotë: "Kushdo që nuk zemërohet kur ka arsye për të qenë i tillë, ose që nuk zemërohet në mënyrën e duhur, në kohën e duhur, dhe me njerëzit e duhur, është i pamatur". Duke marrë në konsideratë marrëdhënien midis emocioneve dhe arsyes në dikotominë midis burrit dhe gruas, lindin disa pyetje:
a) Pse duhet të besojmë në reagimet emocionale të grave si një grup vartës?
b) Cilat emocione mund të pranohen dhe cilat mund të hidhen poshtë?
Të gjitha sa u trajtuan më lart lidhen me faktin se si e kuptojmë ne botën dhe kush jemi ne, si të ndryshëm nga njëri-tjetri në raportin më të dallueshëm burrë - grua. Kjo shihet në një këndvështrim epistemologjik. Arsyeja pse gratë arrijnë në përfundime të ndryshme nga burrat, është sepse reagimet tona emocionale ndaj situatave të ndryshme, realizohen sipas botëkuptimit të secilit, sipas mënyrës se si ne e konceptojmë botën dhe se si reagimet tona të ndryshme emocionale na stimulojnë më pas në arritjen e njohurive të reja. Këto formime të reja racionale dhe emocionale, na ndihmojnë ne për të rindërtuar njohjen ndaj botës, jo vetëm si një objekt i jashtëm, por edhe në marrëdhënie me të, me pozicionin tonë shoqëror në të, me veprimet tona, me vlerat, perceptimet dhe emocionet tona, të cilat janë të pandashme nga rindërtimi i vetes sonë. Studiuesit sot pranojnë se më e besueshme është e vërteta që bazohet në përgjithësime, të cilat kanë formën e dokumenteve të përligjura historike, por meqë hartuesit e këtyre dokumenteve kanë qenë meshkuj, priret që e vërteta në histori të ketë pamje të njëanshme. Në këtë prirje është e dukshme se mungon forca e grave, të cilat kanë qenë pjesë e zhvillimeve historike dhe madje kanë sjellë ndryshime të rëndësishme në histori....
Nga libri:
FEMINIZMI NË DISKURSIN FILOZOFIK POSTMODERN
Mitjana Profiri
Moskundërshtimi i vajzës
Moskundërshtimi i vajzës
Sipas normave kanunore, shprehur edhe në paragrafin 15 të Kanunit të Skënderbeut, vajza nuk ka asnjë të drejtë të mendojë dhe të japë pëlqimin për fejesën e vet; këtë të drejtë e kanë vetëm meshkujt e familjes: babai, vëllëzërit, vëllezërit e babait ose dajat nëse nuk ka meshkuj nga fisi i babait: “vajza do të marrë atë burrë që do t’i japë prindi” (Ilia, F., 1993:27). Vajza nuk mund ta kundërshtojë dot fejesën, edhe nëse burri ka një grua tjetër, sepse sipas normave kanunore: “Vajza e mirë nuk qet za, i bindet fatit” (Goci, H., 2010:51). Djali mund ta lerë vajzën nëse asaj i dalin fjalë për nderin, edhe kur fjalët vështirë të provohen. Sipas Kanunit të Lumës, paragrafi 120, “Cuca ndër sheja lëshohet, djali jo, edhe po muer gru tjetër. Po nuk pranoi cuca të martohet me atë burrë që i asht fal, çon gjak ke të vetët (Hoxha, Sh., 2013:104). Nëse vajza ngelet shtatzanë gjatë fejesës, vritet nga babai, nëse ka dyshime se babai i fëmijës nuk është i fejuari, ndërsa nëse vajza e fejuar ngelet shtazanë gjatë fejesës më të fejuarin përshpejtohet dita e dasmës. Nëse vajza e lë të fejuarin dhe ikën për t’u martuar më një burrë tjetër, ajo vritet sepse ka çnderuar miqësinë dhe ka prerë në besë familjen e djalit që ka paguar çmimin e nuses (shenjën e fejesës). Në krahinën e Tiranës, Kanuni i Bendës, në paragrafët 46, 47 dhe 51, e rregullon kështu lëshimin e vajzës ndër sheja (nën shenjë fejese, unazë): “Në rast se vajzës i dalin fjalë për nderin, atëherë djali e lëshon. Me dal goca me barrë, ha plumbin kres nga i ati. Në rast se goca nën unazë ikën me një burrë tjetër, kët e lan pushka, fishekun e ka prindi i saj” (Goci, H., 2010:36). Vajzat, por edhe djemtë, e kishin rreptësisht të ndaluar të dashuronin dhe të martoheshin në bazë të ndjenjave dhe tërheqjes erotike të ndërsjelltë.
Dashuria është parë si sjellje e tupshme dhe çnderuese nga normat kulturore kanunore. Për ndalimin e dashurisë, studiuesi Zyhdi Dervishi shprehet “Në shoqërinë tradicionale shqiptare një nga brengat më traumatizuese ka qenë dashuria e parealizuar e të rejave dhe të rinjve, kjo ndjenjë e brishtë gati hyjnore që i paraprin formimit të familjes, krijimit të jetës, që ndikon fuqishëm në fismërimin e humanizimin e çdo individi, të gjithë shoqërisë. Madje funksiononin mjaft tabu që i detyronin të rejat dhe të rinjtë të mos i artikulonin ëndrrat e tyre për djalin ose vajzën e zemrës, jo vetëm në mjedise publike të gjera, por as edhe ndër miqtë më të afërt. Pothuajse në çdo rast artikulime të tilla konsideroheshin si shfaqje imoraliteti, si mungesë burrërie, etj. Publikimi i një dashurie, qoftë edhe në mënyrë të tërthortë, mund t’i përfshinte në konflikte të ashpra deri në viktimizime familjen e djalit me anë të vajzës, si dhe fiset e tyre” (2008:90). Kundështimi i fejesës nga vajza mund të bëhej vetëm nëse ajo vendoste të qëndronte përgjithmonë beqare sepse, përndryshe, shkaktonte gjakderdhje.
Vajza virgjinë edhe pse nuk dëshironte ta marrte të fejuarin, ngelej e fejuara e tij. Vajza nuk detyrorej me pahir ta marrte të fejuarin, prandaj kur ajo e refuzonte fejesën, familjes së djalit i “shkonte sheji hup” (i humb pagesa e bërë në fejesë), por shtëpia e vajzës detyrohej “me iu la be shpis së djalit me 12 provëtar dhe po u shkel beja baba i vajzës bie në gjak se i ka mikut nji gjrue borxh” (Hoxha, Sh., 2013:105). Andromaqi Gjergji, studiuese e normave zakonore, ka vërejtur se dukuria e virgjinave ka ekzistuar deri ne vitin 1960 nëpër malësitë e Veriut deri në Mat e Çermenikë (Gjergji, A., 2002:50). Në krahinën e Tiranës nuk janë gjetur dëshmi të dukurisë së virgjinave. Edhe në zonat e islamizuara ne veri të vendit, kjo dukuri nuk ka qenë shumë e përhapur, pavarësisht se parashikohej në normat dokësore. Në Kanunin e Bendës, vajza që shmderrohej në burrë quhet djaloshe, pikërisht sepse zevëndësonte djalin e munguar në shtëpi: “Djaloshja ash nji vajzë që asht betu mos martohet sa të jetë gjallë; ajo vishet si burrë, me brekushe e xhoke, ngjesh kësul të bardh, mban sahat me qostek, kuti duhani, çibuk, unur dhe eshkë. Djaloshja mban dhe armë e qëndron me burra në kuvend, por veç me ndigjue se kanuni e ndalon zanin e grus në kuvend” (Goci, H., 2010:40). Në kanunin e Skënderbeut, në paragrafin 983, pozita e vajzës virgjinë është e njejtë me atë të Kanunit të Bendës, “ajo është zot shtëpie kur shtëpia e saj nuk ka burrë, po në kuvend burrash e pleqsish nuk ka za” (Ilia, F., 1993:74). Në krahinën e Lumës, vajza virgjinë quhej cucë-burrë ose vejane (beqare). Ajo mund të ishte zot shtëpie dhe të kishte “za në kuvend të barkut (të shtëpisë së vet) dhe të fisit” (Hoxha, Sh., 2013:37).
Më e pranishme, dukuria e virgjinave ka qenë në Malësinë e Mbishkodrës dhe krahinën e Dukagjinit, që përfshin një pjesë të Shqipërisë së Veriut dhe Kosovës, kryesisht në familjet katolike, vajzat e të cilave të shtyra nga rrethanat familjare në mungesë djemsh, merrnin rolin e mashkullit, për të vazhduar funksionet shoqërore të familjes si: menaxhimi i pronës për të ushqyer pjesëtarët e familjes, marrja e gjakut, përfaqësimi i familjes, lidhja e fejesave për vajzat e shtëpisë, punët e burrave jashtë shtëpisë, etj. Përvec virgjinës, (ri)martësën mund ta kundërshtonte edhe gruaja e ve, e cila vendoste vetë për martesën e dytë. Sipas Kanunit të Lumës, paragrafi 206, nëse gruaja e ve nuk pyetej nëse donte të martohej dhe martohej pa dëshirën e saj, ajo “t’i kthente krushqit n’udhë” (Hoxha, Sh., 2013:117).
Sipas normave kanunore, shprehur edhe në paragrafin 15 të Kanunit të Skënderbeut, vajza nuk ka asnjë të drejtë të mendojë dhe të japë pëlqimin për fejesën e vet; këtë të drejtë e kanë vetëm meshkujt e familjes: babai, vëllëzërit, vëllezërit e babait ose dajat nëse nuk ka meshkuj nga fisi i babait: “vajza do të marrë atë burrë që do t’i japë prindi” (Ilia, F., 1993:27). Vajza nuk mund ta kundërshtojë dot fejesën, edhe nëse burri ka një grua tjetër, sepse sipas normave kanunore: “Vajza e mirë nuk qet za, i bindet fatit” (Goci, H., 2010:51). Djali mund ta lerë vajzën nëse asaj i dalin fjalë për nderin, edhe kur fjalët vështirë të provohen. Sipas Kanunit të Lumës, paragrafi 120, “Cuca ndër sheja lëshohet, djali jo, edhe po muer gru tjetër. Po nuk pranoi cuca të martohet me atë burrë që i asht fal, çon gjak ke të vetët (Hoxha, Sh., 2013:104). Nëse vajza ngelet shtatzanë gjatë fejesës, vritet nga babai, nëse ka dyshime se babai i fëmijës nuk është i fejuari, ndërsa nëse vajza e fejuar ngelet shtazanë gjatë fejesës më të fejuarin përshpejtohet dita e dasmës. Nëse vajza e lë të fejuarin dhe ikën për t’u martuar më një burrë tjetër, ajo vritet sepse ka çnderuar miqësinë dhe ka prerë në besë familjen e djalit që ka paguar çmimin e nuses (shenjën e fejesës). Në krahinën e Tiranës, Kanuni i Bendës, në paragrafët 46, 47 dhe 51, e rregullon kështu lëshimin e vajzës ndër sheja (nën shenjë fejese, unazë): “Në rast se vajzës i dalin fjalë për nderin, atëherë djali e lëshon. Me dal goca me barrë, ha plumbin kres nga i ati. Në rast se goca nën unazë ikën me një burrë tjetër, kët e lan pushka, fishekun e ka prindi i saj” (Goci, H., 2010:36). Vajzat, por edhe djemtë, e kishin rreptësisht të ndaluar të dashuronin dhe të martoheshin në bazë të ndjenjave dhe tërheqjes erotike të ndërsjelltë.
Dashuria është parë si sjellje e tupshme dhe çnderuese nga normat kulturore kanunore. Për ndalimin e dashurisë, studiuesi Zyhdi Dervishi shprehet “Në shoqërinë tradicionale shqiptare një nga brengat më traumatizuese ka qenë dashuria e parealizuar e të rejave dhe të rinjve, kjo ndjenjë e brishtë gati hyjnore që i paraprin formimit të familjes, krijimit të jetës, që ndikon fuqishëm në fismërimin e humanizimin e çdo individi, të gjithë shoqërisë. Madje funksiononin mjaft tabu që i detyronin të rejat dhe të rinjtë të mos i artikulonin ëndrrat e tyre për djalin ose vajzën e zemrës, jo vetëm në mjedise publike të gjera, por as edhe ndër miqtë më të afërt. Pothuajse në çdo rast artikulime të tilla konsideroheshin si shfaqje imoraliteti, si mungesë burrërie, etj. Publikimi i një dashurie, qoftë edhe në mënyrë të tërthortë, mund t’i përfshinte në konflikte të ashpra deri në viktimizime familjen e djalit me anë të vajzës, si dhe fiset e tyre” (2008:90). Kundështimi i fejesës nga vajza mund të bëhej vetëm nëse ajo vendoste të qëndronte përgjithmonë beqare sepse, përndryshe, shkaktonte gjakderdhje.
Vajza virgjinë edhe pse nuk dëshironte ta marrte të fejuarin, ngelej e fejuara e tij. Vajza nuk detyrorej me pahir ta marrte të fejuarin, prandaj kur ajo e refuzonte fejesën, familjes së djalit i “shkonte sheji hup” (i humb pagesa e bërë në fejesë), por shtëpia e vajzës detyrohej “me iu la be shpis së djalit me 12 provëtar dhe po u shkel beja baba i vajzës bie në gjak se i ka mikut nji gjrue borxh” (Hoxha, Sh., 2013:105). Andromaqi Gjergji, studiuese e normave zakonore, ka vërejtur se dukuria e virgjinave ka ekzistuar deri ne vitin 1960 nëpër malësitë e Veriut deri në Mat e Çermenikë (Gjergji, A., 2002:50). Në krahinën e Tiranës nuk janë gjetur dëshmi të dukurisë së virgjinave. Edhe në zonat e islamizuara ne veri të vendit, kjo dukuri nuk ka qenë shumë e përhapur, pavarësisht se parashikohej në normat dokësore. Në Kanunin e Bendës, vajza që shmderrohej në burrë quhet djaloshe, pikërisht sepse zevëndësonte djalin e munguar në shtëpi: “Djaloshja ash nji vajzë që asht betu mos martohet sa të jetë gjallë; ajo vishet si burrë, me brekushe e xhoke, ngjesh kësul të bardh, mban sahat me qostek, kuti duhani, çibuk, unur dhe eshkë. Djaloshja mban dhe armë e qëndron me burra në kuvend, por veç me ndigjue se kanuni e ndalon zanin e grus në kuvend” (Goci, H., 2010:40). Në kanunin e Skënderbeut, në paragrafin 983, pozita e vajzës virgjinë është e njejtë me atë të Kanunit të Bendës, “ajo është zot shtëpie kur shtëpia e saj nuk ka burrë, po në kuvend burrash e pleqsish nuk ka za” (Ilia, F., 1993:74). Në krahinën e Lumës, vajza virgjinë quhej cucë-burrë ose vejane (beqare). Ajo mund të ishte zot shtëpie dhe të kishte “za në kuvend të barkut (të shtëpisë së vet) dhe të fisit” (Hoxha, Sh., 2013:37).
Më e pranishme, dukuria e virgjinave ka qenë në Malësinë e Mbishkodrës dhe krahinën e Dukagjinit, që përfshin një pjesë të Shqipërisë së Veriut dhe Kosovës, kryesisht në familjet katolike, vajzat e të cilave të shtyra nga rrethanat familjare në mungesë djemsh, merrnin rolin e mashkullit, për të vazhduar funksionet shoqërore të familjes si: menaxhimi i pronës për të ushqyer pjesëtarët e familjes, marrja e gjakut, përfaqësimi i familjes, lidhja e fejesave për vajzat e shtëpisë, punët e burrave jashtë shtëpisë, etj. Përvec virgjinës, (ri)martësën mund ta kundërshtonte edhe gruaja e ve, e cila vendoste vetë për martesën e dytë. Sipas Kanunit të Lumës, paragrafi 206, nëse gruaja e ve nuk pyetej nëse donte të martohej dhe martohej pa dëshirën e saj, ajo “t’i kthente krushqit n’udhë” (Hoxha, Sh., 2013:117).
onsdag 11 september 2019
tisdag 27 augusti 2019
fredag 23 augusti 2019
Egoja është Armiku
Parimi i parë: nuk duhet të mashtroni veten;
jeni personi që mund të mashtrohet më lehtë. -RICHARD FEYNMAN
Ndoshta jeni i ri dhe plot ambicie. Ndoshta po përballeni me vështirësi. Ndoshta keni fituar disa milionë, keni nënshkruar kontratën e parë, jeni përzgjedhur anëtar i një grupi elitar, ose keni arritur deri më tani mjaftueshëm që të mund të kaloni një jetë të begatë. Ndoshta jeni tronditur, pasi keni kuptuar se sa e kotë është jeta, edhe kur arrin majat e suksesit. Ndoshta keni përgjegjësinë për të shpëtuar të tjerët nga një krizë. Ndoshta sapo ju kanë shkarkuar nga puna. Ndoshta kjo është periudha më e keqe e jetës suaj.
Kudo që të jeni, çfarëdo që të bëni, armiku juaj më i keq jeton brenda jush: egoja juaj.
“Jo unë,” mendoni. “Askush nuk do të thoshte se jam egoist.” Ndoshta keni menduar gjithmonë për veten si një njeri mjaft i ekuilibruar. Por, për njerëzit me ambicie, talent, energji dhe potencial, egoja është pjesë e tyre e pandarë. Pikërisht, ajo që na bën kaq të aftë si
mendimtarë, krijues dhe sipërmarrës, ajo që na nxit drejt suksesit në këto fusha, na bën të dobët në këtë anë të errët të psikikës.
Ky libër nuk e trajton egon në kuptimin frojdian. Frojdit i pëlqente ta shpjegonte egon me këtë analogji: egoja është kalorësi me shtysat instinktive që përfaqësojnë kalin; ndërkohë, egoja përpiqet t’i orientojë këto shtysa. Nga ana tjetër, psikologët e kohëve moderne e përdorin fjalën “egoist” për të përshkruar dikë që është i përqendruar tek vetvetja në mënyrë të rrezikshme, dhe shpërfill krejtësisht çdokënd tjetër. Këto përkufizime janë të sakta, por me vlerë të pakët dhe jashtë kontekstit klinik.
Egoja, në formën e saj të zakonshme, ka një përkufizim më “të thjeshtë”: një besim i pashëndetshëm për rëndësinë tonë. Arrogancë. Ambicie egocentrike. Ky është përkufizimi që do të përdbret në këtë libër. Është ai fëmijë gërnjar brenda secilit prej nesh, që zgjedh interesin e tij përpara gjithçkaje dhe çdokujt tjetër. Nevoja për të qenë më miré'se mé's/Jumé'se diçka apo dikush; nevoja për të qenë përtej çdo dobie të arsyeshme. Kjo është egoja: ndjesia e superioritetit dhe sigurisë që shkon përtej vetëbesimit dhe talentit.
www.radiolyra.com
Egoja shfaqet kur vizioni që kemi për veten dhe botën, fryhet aq shumë sa fillon të deformojë realitetin që na rrethon.Traj neri i futbollit, Bill Uollsh (Bill Walsh) thotë: “Kur vetëbesimi shndërrohet në arrogancë,vendimmarrja bëhet kryeneçësi dhe vetësiguria bëhet pamaturi”. Kjo është egoja, e cila, siç paralajmëron shkrimtari Siril Konolli (Cyril Connolly), “na përpin si të ishte forcë graviteti”.
Në këtë mënyrë, egoja është armiku e asaj që dëshironi dhe asaj që zotëroni: është armiku i mundësisë për të mësuar një zanat, kreativitetit të vërtetë, bashkëpunimit me të tjerët, ndërtimit të një raporti besnikërie dhe përkrahjeje, jetëgjatësisë, përsëritjes dhe vazhdimësisë së suksesit. Egoja asiikson avantazhet dhe oportunitetet, është një magnet për armiqtë dhe gabimet, është Shila dhe Karibda.
Shumica e njerëzve nuk janë “egoistë”, por egoja është në rrënjë të çdo problemi dhe pengese nga ideja se nuk mund të fitojmë tek ideja mund të fitojmë në çdo kohë dhe në kurriz të të tjerëve; nga ideja se nuk kemi atë që duam tek ideja se ajo që duam, nuk na bën të ndihemi me mue.
Zakonisht nuk e shohim botën nga ky këndvështrim. Mendojmë se dikush tjetër duhet fajësuar për problemet tona (shumë shpesh, njerëzit e tjerë). Siç e ka formuluar bukur gati një mijë vjet më parë poeti Lukreci (Lucretius), “i sëmuri shpërfill shkakun e sëmundjes së tij”. Kjo thënie vlen veçanërisht për njerëzit e suksesshëm, të cilët nuk arrijnë të shohin se deri në ç’masë i pengon egoja, sepse përqendrohen'vetëm tek gjërat që kanë bërë deri më tani.
Me çdo ambicie dhe objektiv që kemi të madh apo të vogël egoja nuk na ndahet, teksa minon rrugëtimin tonë, të cilit i kemi kushtuar gjithçka.
Administratori Harold Xhinin (Harold Geneen) e krahason egoizmin me alkoolizmin: “Egoisti nuk e humbet toruan, duke hedhur tutje të gjitha gjërat që ka mbi tryezën e punës. As nuk belbëzon, as nuk entuziazmohet. Përkundrazi. Ai bëhet gjithnjë e më shumë arrogant, dhe disa njerëz, duke mos ditur se çfarë fshihet pas këtij qëndrimi, ngatërrojnë arrogancën me forcën e vullnetit dhe vetëbesimin.” Mund të thuhet se egoistët bëjnë të njëjtin gabim edhe me veten e tyre, duke mos kuptuar sëmundjen që kanë, dhe faktin se po dëmtojnë vetveten.
Nëse egoja është zëri që na tregon se jemi më mirë se ç’jemi në të vërtetë, mund të pohojmë gjithashtu se egoja pengon suksesin e vërtetë, duke parandaluar një marrëdhënie të drejtpërdrejtë dhe të sinqertë me botën rreth nesh. Një nga anëtarët e parë të “Alkoolistëve anonimë”e ka përcaktuar egon si “një ndarje e ndërgjegjshme nga . . .” Nga çfarë? “ . . nga gjithçka.”
Mënyrat se si kjo ndarje manifestohet negativisht, janë të shumta: nuk mund të punojmë me njerëz të tjerë, nëse kemi ndërtuar mure; nuk mund ta përmirësojmë botën, nëse nuk e kuptojmë atë dhe veten tonë; nuk mund të pranojmë mendimet e të tjerëve, nëse nuk shfaqim interes apo nuk jemi në gjendje të marrim stimuj nga jashtë; nuk mund t’i dimë mundësitë tona apo t’i krijojmë ato nëse, në vend që të shohim atë që kemi përpara, jetojmë në imagjinatën tonë. Pa një vlerësim të saktë të aftësive tona në krahasim me aftësitë e të tjerëve, nuk mund të Hasim për vetëbesim, por për delir të madhështisë. Si mund të mendojmë për të udhëzuar, motivuar apo udhëhequr njerëz të tjerë, nëse nuk jemi empatikë ndaj nevojave të tyre, sepse kemi humbur kontaktin me nevojat tona?
Artistja Marina Abramovic është treguar e drejtpërdrejtë në shpjegimin e saj: “Po qe se fillon të besosh në madhështinë tënde, kreativiteti vdes”.
Vazhdimësia e egos ka vetëm një shkak: komoditetin. Shpeshherë, përkushtimi ndaj një pune të rëndësishme në sport, art apo biznes është tmerrues. Egoja e qetëson dhe e zbut këtë frikë. Është një balsam ndaj pasigurisë. Duke zëvendësuar pjesët racionale dhe të vetëdijshme të psikikës sonë me mburrje dhe narcizëm, egoja na tregon se çfarë duam të dëgjojmë, kur duam ta dëgjojmë. Por kjo është një zgjidhje afatshkurtër, me pasoja afatgjata.
nga libri:
Egoja është Armiku
Ryan Holiday
jeni personi që mund të mashtrohet më lehtë. -RICHARD FEYNMAN
Ndoshta jeni i ri dhe plot ambicie. Ndoshta po përballeni me vështirësi. Ndoshta keni fituar disa milionë, keni nënshkruar kontratën e parë, jeni përzgjedhur anëtar i një grupi elitar, ose keni arritur deri më tani mjaftueshëm që të mund të kaloni një jetë të begatë. Ndoshta jeni tronditur, pasi keni kuptuar se sa e kotë është jeta, edhe kur arrin majat e suksesit. Ndoshta keni përgjegjësinë për të shpëtuar të tjerët nga një krizë. Ndoshta sapo ju kanë shkarkuar nga puna. Ndoshta kjo është periudha më e keqe e jetës suaj.
Kudo që të jeni, çfarëdo që të bëni, armiku juaj më i keq jeton brenda jush: egoja juaj.
“Jo unë,” mendoni. “Askush nuk do të thoshte se jam egoist.” Ndoshta keni menduar gjithmonë për veten si një njeri mjaft i ekuilibruar. Por, për njerëzit me ambicie, talent, energji dhe potencial, egoja është pjesë e tyre e pandarë. Pikërisht, ajo që na bën kaq të aftë si
mendimtarë, krijues dhe sipërmarrës, ajo që na nxit drejt suksesit në këto fusha, na bën të dobët në këtë anë të errët të psikikës.
Ky libër nuk e trajton egon në kuptimin frojdian. Frojdit i pëlqente ta shpjegonte egon me këtë analogji: egoja është kalorësi me shtysat instinktive që përfaqësojnë kalin; ndërkohë, egoja përpiqet t’i orientojë këto shtysa. Nga ana tjetër, psikologët e kohëve moderne e përdorin fjalën “egoist” për të përshkruar dikë që është i përqendruar tek vetvetja në mënyrë të rrezikshme, dhe shpërfill krejtësisht çdokënd tjetër. Këto përkufizime janë të sakta, por me vlerë të pakët dhe jashtë kontekstit klinik.
Egoja, në formën e saj të zakonshme, ka një përkufizim më “të thjeshtë”: një besim i pashëndetshëm për rëndësinë tonë. Arrogancë. Ambicie egocentrike. Ky është përkufizimi që do të përdbret në këtë libër. Është ai fëmijë gërnjar brenda secilit prej nesh, që zgjedh interesin e tij përpara gjithçkaje dhe çdokujt tjetër. Nevoja për të qenë më miré'se mé's/Jumé'se diçka apo dikush; nevoja për të qenë përtej çdo dobie të arsyeshme. Kjo është egoja: ndjesia e superioritetit dhe sigurisë që shkon përtej vetëbesimit dhe talentit.
www.radiolyra.com
Egoja shfaqet kur vizioni që kemi për veten dhe botën, fryhet aq shumë sa fillon të deformojë realitetin që na rrethon.Traj neri i futbollit, Bill Uollsh (Bill Walsh) thotë: “Kur vetëbesimi shndërrohet në arrogancë,vendimmarrja bëhet kryeneçësi dhe vetësiguria bëhet pamaturi”. Kjo është egoja, e cila, siç paralajmëron shkrimtari Siril Konolli (Cyril Connolly), “na përpin si të ishte forcë graviteti”.
Në këtë mënyrë, egoja është armiku e asaj që dëshironi dhe asaj që zotëroni: është armiku i mundësisë për të mësuar një zanat, kreativitetit të vërtetë, bashkëpunimit me të tjerët, ndërtimit të një raporti besnikërie dhe përkrahjeje, jetëgjatësisë, përsëritjes dhe vazhdimësisë së suksesit. Egoja asiikson avantazhet dhe oportunitetet, është një magnet për armiqtë dhe gabimet, është Shila dhe Karibda.
Shumica e njerëzve nuk janë “egoistë”, por egoja është në rrënjë të çdo problemi dhe pengese nga ideja se nuk mund të fitojmë tek ideja mund të fitojmë në çdo kohë dhe në kurriz të të tjerëve; nga ideja se nuk kemi atë që duam tek ideja se ajo që duam, nuk na bën të ndihemi me mue.
Zakonisht nuk e shohim botën nga ky këndvështrim. Mendojmë se dikush tjetër duhet fajësuar për problemet tona (shumë shpesh, njerëzit e tjerë). Siç e ka formuluar bukur gati një mijë vjet më parë poeti Lukreci (Lucretius), “i sëmuri shpërfill shkakun e sëmundjes së tij”. Kjo thënie vlen veçanërisht për njerëzit e suksesshëm, të cilët nuk arrijnë të shohin se deri në ç’masë i pengon egoja, sepse përqendrohen'vetëm tek gjërat që kanë bërë deri më tani.
Me çdo ambicie dhe objektiv që kemi të madh apo të vogël egoja nuk na ndahet, teksa minon rrugëtimin tonë, të cilit i kemi kushtuar gjithçka.
Administratori Harold Xhinin (Harold Geneen) e krahason egoizmin me alkoolizmin: “Egoisti nuk e humbet toruan, duke hedhur tutje të gjitha gjërat që ka mbi tryezën e punës. As nuk belbëzon, as nuk entuziazmohet. Përkundrazi. Ai bëhet gjithnjë e më shumë arrogant, dhe disa njerëz, duke mos ditur se çfarë fshihet pas këtij qëndrimi, ngatërrojnë arrogancën me forcën e vullnetit dhe vetëbesimin.” Mund të thuhet se egoistët bëjnë të njëjtin gabim edhe me veten e tyre, duke mos kuptuar sëmundjen që kanë, dhe faktin se po dëmtojnë vetveten.
Nëse egoja është zëri që na tregon se jemi më mirë se ç’jemi në të vërtetë, mund të pohojmë gjithashtu se egoja pengon suksesin e vërtetë, duke parandaluar një marrëdhënie të drejtpërdrejtë dhe të sinqertë me botën rreth nesh. Një nga anëtarët e parë të “Alkoolistëve anonimë”e ka përcaktuar egon si “një ndarje e ndërgjegjshme nga . . .” Nga çfarë? “ . . nga gjithçka.”
Mënyrat se si kjo ndarje manifestohet negativisht, janë të shumta: nuk mund të punojmë me njerëz të tjerë, nëse kemi ndërtuar mure; nuk mund ta përmirësojmë botën, nëse nuk e kuptojmë atë dhe veten tonë; nuk mund të pranojmë mendimet e të tjerëve, nëse nuk shfaqim interes apo nuk jemi në gjendje të marrim stimuj nga jashtë; nuk mund t’i dimë mundësitë tona apo t’i krijojmë ato nëse, në vend që të shohim atë që kemi përpara, jetojmë në imagjinatën tonë. Pa një vlerësim të saktë të aftësive tona në krahasim me aftësitë e të tjerëve, nuk mund të Hasim për vetëbesim, por për delir të madhështisë. Si mund të mendojmë për të udhëzuar, motivuar apo udhëhequr njerëz të tjerë, nëse nuk jemi empatikë ndaj nevojave të tyre, sepse kemi humbur kontaktin me nevojat tona?
Artistja Marina Abramovic është treguar e drejtpërdrejtë në shpjegimin e saj: “Po qe se fillon të besosh në madhështinë tënde, kreativiteti vdes”.
Vazhdimësia e egos ka vetëm një shkak: komoditetin. Shpeshherë, përkushtimi ndaj një pune të rëndësishme në sport, art apo biznes është tmerrues. Egoja e qetëson dhe e zbut këtë frikë. Është një balsam ndaj pasigurisë. Duke zëvendësuar pjesët racionale dhe të vetëdijshme të psikikës sonë me mburrje dhe narcizëm, egoja na tregon se çfarë duam të dëgjojmë, kur duam ta dëgjojmë. Por kjo është një zgjidhje afatshkurtër, me pasoja afatgjata.
nga libri:
Egoja është Armiku
Ryan Holiday
söndag 7 juli 2019
Arvanitasit e ishullit Jo në Greqi
Arvanitasit e ishullit Jo në Greqi
Ishujt e detit Egje dikur përbënin një pjesë të pandarë të sundimit
frank në Greqi dhe njëri nga këta është ishulli Jo, i cili banohej nga popullata
arvanitase, por me kalimin e viteve shumë familje arvanite për arsye të ndryshëm
janë larguar nga ishulli Jo. Me gjithatë sot ka ende familje greke me origjinë shqiptare
që jetojnë në këtë ishull të vogël që ka një histori të lashtë interesante. Në ishull
janë gjetur enë prej balte që i përkasin shekullit të dytë dhe të tretë para Krishtit.
Këto sende të gjetura tregojnë se ishulli Jo ka qenë i banura që në lashtësi.
Nga viti 1207-1566, ishulli Jo, ashtu si dhe ishujt e tjerë të
detit Egje, ishin nënsundimin franko-duka vit ku turqit bënë pushtimin e plotë të
Greqisë. Shumë herë ishulli pushtohej nga piratët të cilët plaçkitnin, merrnin skllav
banorët dhe kështu vendasit u detyruan ta braktisnin ishullin Jo, duke mbetur në
shkretim. Ky ishull kishte toka pjellore dhe një bregdet të bukur që piratët e dëshironin
aq shumë.
Marko Krispos, vëllai i Joanit të Dytë-Dukë i Naksos, bëhet zot
i ishullit Jo. Për të zhvilluar ishullin e braktisur, për punimin e tokave pjellore
dhe mbrojtjen, sjellë në ishull arvanitas nga Morea. Kështu arvanitët filluan fortifikimin
e ishullit dhe punimin e tokave. Për kolonizimin e ishullit Jo me popullatë arvanite
nga Marko Krispos, na njeh Jezuiti P.Robert Sauger, i cili shkruante se: “Marko
Krispo ftoi disa familje arvanite nga Morea për punimin e tokave pjellore të ishullit
Jo”. Këtë gjë e pohojnë edhe Taurnefort, Paschvon Krienen dhe Hasluch.
Njohuri për kështjellën që ndërtoi Marko Krispos me arvanitët
në ishull, na jep udhëtari klerik italian Buondelmonti që udhëtoi ishujve të detit
Egje në vitet 1416-1420, dhe murgu italian Cosola. Sipas tyre, banorët ngjiteshin
natën nga ultësirat dhe arat, në kështjellë, ku jetonin në kushte të vështira,
si kafshët në thark, nga frika e sulmeve të piratëve, shënon murgu Cosola. Banorët
arvanitë të ishullit ishin të rrezikuar dhe të frikësuar nga piratët sa që, çdo
mëngjes nisnin anës detit disa plaka, për të vërtetuar se ishulli ishte i lirë prej
piratëve dhe mandej dilnin të gjithë banorët.
Nga viti 1420 e deri në vitin 1494, kur ishulli Jo, i kaloi Venedikasve
ka shumë pak të dhëna për jetën e banorëve arvanitë që ishin në ishull. Kur e morën Venedikasit ishullin në vitin 1494, ishulli kishte
dy kështjella, dhe tok me ishullin tjetër Santorino kishin 800 frymë banorë.
Por piratia mbetet të jetë rreziku dhe frika e njerëzve të ishullit.
Më 1517 sundimtari i ishullit Jo, Alvaro Posani vendos 100 dukatë
taksë për të shpëtuar plaçkitjes dhe marrjes rob të banorëve nga piratët e ndryshëm.
Në vitin 1537-1538 ishulli Jo bie në duar e turqëve, dhe si tronfe ata morrën banorët
skllavë duke plaçkitur të tërë ishullin nga pirati turk Hajredin Barbaroza që kishte
gradën Admiral i ushtrisë turke. Kështu arvanitasit që u vendosën nga Marko Krispos,
u zhdukën të gjithë rreth vitit 1558, kur në ishull erdhën 14 anije piratësh të
cilët morën të gjithë banorët arvanitas për skllav dhe ishulli mbeti i shkretë për
rreth 20 vjet. Më 1579, turqit dërgojnë në ishullin Jo, popullsi arvanitase nga
ishujt e tjerë të detit Egje, si dhe 200 arvanitë nga krahina e Moresë. Këtë të
dhënë në vitin 1579 e përcjellë një dorëshkrim që gjendet në Manastirin Hozoviotios
në Amargo, që thotë se ishulli Jo u bë përsëri me popullatë arvanite me urdhër mbretëror
të admiralit Ali Pashë Uçuk Aliut nën klerikun Pothit të Kritit. Gjithashtu, të
gjithë emrat që përmendën në librin e Manastirit nga viti 1579 janë në gjuhën arvanite.
Popullimi i ishullit Jo dhe i ishujve të tjerë të Egjeut me arvanitas
është një përpjekje e turqve që kishin dy synime.
a-Duke parë turqit që arvanitasit ishin luftëtarë trima, donin
që arvanitët të ishin roje të armatosur që të ruanin brigjet nga sulmet e piratëve,
duke u siguruar turqve qetësinë.
b-Arvanitët ishin buqë të mirë dhe turqit donin që këta buqë
të mirë të punonin tokat e shkreta të ishujve të detit Egje.
Nga viti 1579 e më pas kemi njoftime të udhëtarëve të ndryshëm
për banimin e ishullit Jo me shumicë popullatë arvanitase. Në vitin 1638 Françesko Lupacoli i drejtohet dorëshkrimit që
ruhet në Muzeun Britanik ku thuhet: “ka pak vite që ishulli banohet nga arvanitas
me rreth 200 shtëpira dhe se ishulli ka 300 banorë”. Më 1650 abati katolik Françesko Rikardo përmend se banorët e
ishullit Jo, ishin me prejardhje arvanite dhe i përshkruante si mbrojtës burrërorë
të ishullit përballë piratëve.
Në vitin 1655 Thevenoti përmend se arvanitët e ishullit Jo, janë
luftëtarë të rreptë dhe ruajnë natën të armatosur bregdetit. Më 1670 jezuiti Robert Sauger thotë se qyteza e vetme e ishullit
banohet nga grekë, arvanitë që flasin arbërisht dhe piratë të kombësive të ndryshme.
Ato vite ishulli Jo ishte një vend mbrojtës i sigurt, kishte një port të bukur,
ku qëndronin rreth 20-25 anije me ushtarë frankë kryesisht, dhe piratë. Ndaj dhe
turqit e quanin Malta e vogël ishullin Jo.
Në vitin 1673 ishulli Jo kishte 1000 banorë. Turneforti shënon
se rreth vitit 1700, praninë e arvanitëve në ishull dhe i përshkruan si edhe udhëtarët
e pare në ishull. Por në vitin 1779, pasi viziton ishullin Jo, Sonini nuk flet
për praninë e arvanitasve në ishull. Mospërmendja e arvanitasve prej Soninit
don të thotë se ata e kishin braktisur tashmë gjuhën amtare arvanite për shkak të
përthithjes dhe asimilimit gjuhësor. Shkaqet e kësaj dukurie të braktisjes së gjuhës
janë:
a-Nga mesi i shekullit XVII bëhet popullimi shkallë-shkallë dhe
i vijuar me banorë grekë, të cilët dal ngadalë bëhen shumica e banorëve në ishull.
b-Një pjesë e arvanitëve e njihnin edhe gjuhën greke, sepse ata
nuk erdhën në ishullin Jo, nga Shqipëria, por nga Morea.
Siç shihet nga shënimet e shumë udhëtarëve të ndryshëm ishulli
Jo ka qenë i banura nga arvanitasti dhe ende banohet sot nga grekë me origjinël
shqiptare. Ishulli ju bashkangjit Greqisë së pavarur me dekret protokolli të nënshkruajtur
në Londër më 10-22 mars 1829. Gjer më sot Jotët quheshin opingaxhinj, sepse ata deri vonë mbathnin
një lloj opinge. Kjo është dëshmi dhe kujtim i prejardhjes arvanitase të shumë banorëve
të ishullit Jo. Përtej këtyre dëshmive të pranisë së hershme të arvanitëve në
ishullin Jo, e vërtetojnë edhe mbiemrat dhe llagapet, e disa toponime dhe disa fjalë
arvanite, kryesisht fjalë që ruhen në dialektin lokal të ishullit Jo. Kemi mbiemra
si: Leka, Lapi, Kola, Koka, Kali, Gjini, Gjika, Maçe, Boti, Bulmeti, Burri, Rushi,
Skipi(Shqipi), Helmi etj. Pra siç shihet edhe nga mbiemrat që mbajnë banorët e sotëm
të ishulli kanë kuptimsinë vetëm në gjuhën shqipe. Arben LLalla
Prenumerera på:
Inlägg (Atom)